Εβδομήντα χρόνια πριν, το καλοκαίρι του 1944, σ’ ένα γκέτο των ναζί στην πόλη Theresienstadt (σημερινό Terezin, στην Τσεχία), διεξάγεται ένας… διαφορετικός ποδοσφαιρικός αγώνας.
Εβραίοι κρατούμενοι παίζουν μπάλα σ’ ένα αυτοσχέδιο γήπεδο, θέλοντας, έστω και προς στιγμήν, να ξεφύγουν από τη ζοφερή πραγματικότητα της πείνας, των ασθενειών -και εν τέλει του ίδιου του θανάτου -που βίωναν καθημερινά. Λίγο πιο πέρα, ναζί δεσμώτες κινηματογραφούν το ματς προκειμένου να το χρησιμοποιήσουν σε προπαγανδιστικό φιλμ, με το οποίο θέλησαν να στηρίξουν τη θεωρία πως στους χώρους κράτησης επικρατούσαν ιδανικές (sic) συνθήκες διαβίωσης, με πληθώρα αθλητικών και πολιτιστικών δραστηριοτήτων προς τέρψιν των κρατουμένων.
Τα χρόνια πέρασαν, η προπαγάνδα των ναζί κατέρρευσε -μαζί και η μηχανή θανάτου που είχαν στήσει στην Ευρώπη- και οι περισσότεροι από τους κρατούμενους του Theresienstadt χάθηκαν στο Άουσβιτς, την Τρεμπλίνκα και τα υπόλοιπα στρατόπεδα κολαστήρια του Γ’ Ράιχ… Το μόνο που διασώθηκε ήταν σκηνές από εκείνο το φιλμ και η μνήμη των “πρωταγωνιστών” του. Ανάμεσα σ’ αυτούς, ο Οντέντ Μπρέντα, διευθυντής του μουσείου και εκπαιδευτικού κέντρου Beit Theresienstadt στο Ισραήλ, αναγνώρισε τον θείο του, τον αδελφό του πατέρα του. Λίγες εβδομάδες μετά τα γυρίσματα για την ταινία-προπαγάνδα των ναζί, ο 20χρονος τότε Πάβελ Μπρέντα απελάθηκε στο Άουσβιτς, όπου και πέθανε λίγο αργότερα από τύφο.
Οι μουσικές και άλλου είδους πολιτιστικές εκδηλώσεις στο στρατόπεδο ήταν γνωστές ευρύτερα, με τη φημισμένη πιανίστρια Alice Herz-Sommer (η οποία πέθανε μόλις τον περασμένο Φεβρουάριο σε ηλικία 111 ετών- η γηραιότερη επιζήσασα του Ολοκαυτώματος) και τον επίσης πανίστα, συνθέτη και διευθυντή ορχήστρας Rafael Schachter να δίνουν συχνά ρεσιτάλ και κοντσέρτα.
Η ποδοσφαιρική, ωστόσο, λίγκα (άτυπο πρωτάθλημα) του Theresienstadt, ήταν εν πολλοίς άγνωστη. Ακριβώς την πτυχή αυτή της ζωής στο γκέτο θέλησε να “φωτίσει” ο Οντέντ Μπρέντα -αλλά και να βαδίσει για λίγο στα χνάρια του θείου του. Πήρε, λοιπόν, συνεντεύξεις από επιζώντες που είχαν παρακολουθήσει κάποιο από τα εκατοντάδες ματς που παίχτηκαν στο στρατόπεδο από το 1942 έως και το 1944, αλλά κι από ένα μέλος του συνεργείου που τράβηξε το προπαγανδιστικό φιλμ των ναζί. Παρακολούθησε ποδοσφαιρικούς αγώνες στην Πράγα και το Άμστερνταμ, συναντήθηκε και μίλησε με τον (εβραίο) πρόεδρο του Άγιαξ και “έπλεξε” τη σύγχρονη σχέση μεταξύ του Ολοκαυτώματος και του ποδοσφαίρου ως έναν άλλο φόρο τιμής στους παίκτες του γκέτο του Theresienstadt.
Η πορεία αυτή του Οντέτ Μπρέντα καταγράφηκε σ’ ένα ντοκιμαντέρ που φέρει τον τίτλο “Liga Terezin”, μια παραγωγή που έγινε σε συνεργασία των Mike Schwartz, Avi Kanner, Uri Buzaglo και Rubi Gat με το Beit Theresienstadt.
Το “Liga Terezin” είναι ένα ντοκιμαντέρ 52 λεπτών που αφηγείται την απίστευτη ιστορία του ιδιότυπου αυτό πρωταθλήματος ποδοσφαίρου στο γκέτο Theresienstadt, που βρίσκεται 40 μίλια βορειοδυτικά της Πράγας. Εκεί, όπου από το 1942-1944, επαγγελματίες και ερασιτέχνες ποδοσφαιριστές έπαιζαν, υπό το βλέμμα χιλιάδων θεατών για την ίδια την ελευθερία τους- να “σπάσουν” τα δεσμά του μυαλού τους από τα όσα τραγικά βίωναν. Το ποδόσφαιρο ήταν το “αντίδοτο” των φόβων τους, που κάθε άλλο παρά ψεύτικοι ήταν, αφού το συγκεκριμένο στρατόπεδο συγκέντρωσης έγινε ο τάφος για δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους (άλλοι δολοφονήθηκαν και άλλοι έχασαν τη ζωή τους από υποσιτισμό και βαριές ασθένειες), αλλά και αφετηρία ενός ταξιδιού χωρίς επιστροφή για τους περισσότερους για το Άουσβιτς και την Τρεμπλίνκα.
Το ποδόσφαιρο στο Ολοκαύτωμα και το… Ολοκαύτωμα στο ποδόσφαιρο
Το ντοκιμαντέρ “Liga Terezin” δεν παρακολουθεί μόνο τις αθλητικές δραστηριότητες στο Theresienstadt, αλλά εξετάζει και τις εκδηλώσεις ρατσισμού μεταξύ των οπαδών διαφόρων ποδοσφαιρικών ομάδων ανά την Ευρώπη.
“Το ντοκιμαντέρ αφορά το ποδόσφαιρο στο Ολοκαύτωμα, αλλά και το… ολοκαύτωμα στο ποδόσφαιρο” εξηγεί στο Αθηναικό Πρακτορείο ο Οντέτ Μπρέντα, αφού βάζει στο μικροσκόπιο το φαινόμενο αντισημιτισμού στα γήπεδα.
Σ’ αυτό το πλαίσιο, το ντοκιμαντέρ ενσωματώνει σκηνές από μια βρετανική ταινία που γυρίστηκε με στόχο την καταπολέμηση του ρατσισμού μεταξύ οπαδών ποδοσφαίρου στο Ηνωμένο Βασίλειο, καθώς και μια συνέντευξη του (επίτιμου πλέον) προέδρου της ποδοσφαιρικής ομάδας του Άγιαξ Uri Coronel, ο οποίος είναι και ο ίδιος εβραίος κι έχει χάσει πολλά από τα μέλη της οικογένειάς του στο Ολοκαύτωμα.
Πολλές φορές, οι οπαδοί αντίπαλων ομάδων, όπως της Φέγενορντ, αποκαλούν τους φίλους του Άγιαξ εβραίους (Joden) επειδή στο Άμστερνταμ (έδρα του Άγιαξ) υπήρχε προπολεμικά πολυπληθής εβραϊκή κοινότητα, τα μέλη της οποίας εξολοθρεύθηκαν από τους ναζί. Μάλιστα, ο Άγιαξ έχει πάρει αυτή την εβραϊκή “ταυτότητα” παρά το γεγονός ότι στον έναν αιώνα ζωής του λίγοι μόνο από τους οπαδούς του ήταν εβραίοι.
Έξω από το γήπεδο του Άγιαξ μπορεί κανείς, μαζί με το κασκόλ της ομάδας να προμηθευτεί και τη σημαία του κράτους του Ισραήλ, ενώ μέσα στο γήπεδο, οι οπαδοί του Αίαντα (σ.σ. το έμβλημα του Άγιαξ αναπαριστά το κεφάλι του Έλληνα ήρωα Αίαντα του Τελαμώνιου) απαντούν στα αντισημιτικά συνθήματα των αντιπάλων τους (π.χ. Χαμάς, Χαμάς, οι Εβραίοι στους θαλάμους αερίων κ.λπ.) με το σύνθημα: “Als de lente komt dan goojen wij bommen op Rotterdam” (“όταν θα έρθει η άνοιξη, θα βομβαρδίσουμε το Ρότερνταμ”- το ολλανδικό λιμάνι που χτυπήθηκε ανηλεώς από τους ναζί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου).
Το γκέτο του Theresienstadt
Το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Theresienstadt ιδρύθηκε στις 24 Νοεμβρίου του 1941. Αρχικά, μεταφέρονταν εκεί μόνο εβραίοι από τη Βοημία και τη Μοραβία. Τον Οκτώβριο του 1942, απελάθηκαν στο συγκεκριμένο γκέτο και εβραίοι από τη δυτική Ευρώπη (Αυστρία, Γερμανία) και το 1943 εβραίοι από την Ολλανδία και τη Δανία.
Από τα συνολικά 160.000 άτομα από την (πρώην) Τσεχοσλοβακία, τη Γερμανία, την Αυστρία, την Ολλανδία, τη Δανία και άλλες χώρες, που υπήρξαν κρατούμενοι στο Theresienstadt από το 1941 έως το 1945, 35.409 πέθαναν από ασιτία ή κάποια ασθένεια. Άλλοι 88.129 απελάθηκαν σε στρατόπεδα εξόντωσης, όπως το Άουσβιτς και απ’ αυτούς επέζησαν μόλις οι 4.136. Επίσης, από τα 12.171 εβραιόπουλα (γεννημένα από το 1928 έως το 1945) που εστάλησαν στο γκέτο αυτό, 9000 οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα εξόντωσης και απ’ αυτά κατάφεραν να βγουν ζωντανά μόλις τα 325.
*Το ντοκιμαντέρ “Liga Terezin” πρωτοπαρουσιάστηκε, πέρυσι, στο Ισραήλ, στην Ημέρα Μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος (27 Ιανουαρίου), όπου μεταξύ των θεατών ήταν επιζώντες του Ολοκαυτώματος καθώς και η ομάδα ποδοσφαίρου U21 του Ισραήλ. Έχει, επίσης, παρουσιαστεί σε φεστιβάλ ντοκιμαντέρ στην Πολωνία, τη Γερμανία και αλλού.