Η 21η Μαρτίου έχει καθιερωθεί ως Διεθνής Ημέρα για την εξάλειψη των φυλετικών διακρίσεων και του ρατσισμού στην κοινωνία και στην εκπαίδευση.
Ρατσισμός είναι η αντίληψη ότι οι άνθρωποι δεν είναι όλοι ίσοι μεταξύ τους, αλλά διαχωρίζονται σε ανώτερους και κατώτερους, διακρινόμενοι είτε από το χρώμα του δέρματος, είτε από την εθνικότητα, είτε από τη θρησκεία κλπ. Το πιο συνηθισμένο είδoς ρατσισμού, και αυτό που έχει δώσει την αρχική ονομασία στην λέξη, ( ράτσα/ razza = φυλή), είναι ο φυλετικός ρατσισμός.
Σήμερα, η λέξη ρατσισμός χρησιμοποιείται για να περιγράψει τις πράξεις μιας ομάδας ανθρώπων εναντίον μίας άλλης ομάδας και θεωρείται παραβίαση του θεμελιώδους δικαιώματος του ανθρώπου στην ισότητα στους τομείς της εργασίας, της πολιτικής, της οικονομίας και άλλων παραγόντων της καθημερινότητας.
Στη χώρα μας, με βάση το Σύνταγμα, εξασφαλίζεται στον καθένα το «δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη […] Όλοι όσοι βρίσκονται στην Ελληνική Επικράτεια απολαμβάνουν την απόλυτη προστασία της ζωής, της τιμής και της ελευθερίας τους, χωρίς διάκριση εθνικότητας, φυλής, γλώσσας και θρησκευτικών ή πολιτικών πεποιθήσεων…» (άρθρο 5 §2 και 3 του Συντάγματος).
Σήμερα θέλουμε κοινωνίες όπου οι άνθρωποι θα συμμετέχουν ενεργά, θα δημιουργούν και δεν θα είναι παθητικοί θεατές και δέκτες όσων επιμελώς τους παρουσιάζονται. Η αρμονική συνύπαρξη, η χωρίς προϋποθέσεις αποδοχή, η μη περιθωριοποίηση, ο σεβασμός της διαφορετικότητας, η προστασία της αξιοπρέπειας του πολίτη, η ελεύθερη έκφραση αποτελούν κατά κύριο λόγο θέμα παιδείας, κουλτούρας, πολιτισμού, ευαισθητοποίησης και αισθητικής καλλιέργειας. Ο πολιτισμός στην εκπαίδευση στοχεύει στη δημιουργία ανθρώπων ελεύθερων, με αξιοπρέπεια, χωρίς περιορισμούς και εμπόδια στην σκέψη και στην έκφραση, χωρίς τις σύγχρονες μορφές υποδούλωσης που απειλούν σήμερα τους ανθρώπους.
Ο ρατσισμός δεν είναι μόνο φυλετικός, αντίθετα έχει πολλές εκφάνσεις και εκδηλώνεται με πολλές μορφές μέσα στις σχολικές αίθουσες, οι οποίες αναμφισβήτητα αποτελούν καθρέπτη της κοινωνίας μας. Επιπλέον, αποτελεί μία από τις βασικότερες αιτίες εκδήλωσης σχολικής βίας, καθώς οι διακρίσεις που αφορούν στην εξωτερική εμφάνιση, στο επίπεδο των σχολικών επιδόσεων, στα κιλά, στην κοινωνική θέση, στην καταγωγή, στην εθνικότητα, στις σεξουαλικές προτιμήσεις και σε οποιαδήποτε έκφραση της διαφορετικότητας.
Πολλά μπορούν και πρέπει να γίνουν για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά το φαινόμενο του ρατσισμού. Καταρχάς, από την πλευρά του το ίδιο το άτομο οφείλει να σέβεται τους συμπολίτες του ανεξαρτήτως χρώματος, φυλής, θρησκείας, φύλου, εξωτερικής εμφάνισης, προτιμήσεων κ.τ.λ. Πρέπει ακόμα να σέβεται τα απαραβίαστα δικαιώματα που έχει κάθε άνθρωπος από τη γέννησή του και που υποστήριξαν όλα τα φωτισμένα πνεύματα της ιστορίας. Επιβάλλεται, επίσης, να μπορεί να συμβιώνει αρμονικά με τους γύρω του, να τους φέρεται με σεβασμό και να τους αντιμετωπίζει ισότιμα. Εύκολα λοιπόν συμπεραίνει κανείς ότι το ίδιο το άτομο μπορεί να παίξει ενεργό ρόλο στην αντιμετώπιση του ρατσισμού.
Ξεχωριστός λόγος πρέπει να δοθεί στον μεγάλης σημασίας ρόλο που μπορεί να διαδραματίσει το σχολείο στην αντιμετώπιση του ρατσισμού, ως κύριο φορέα διαπαιδαγώγησης του ατόμου. Η παροχή ίσων ευκαιριών προς όλους τους μαθητές, το ειλικρινές ενδιαφέρον για κάθε παιδί, η ενίσχυση της αυτοπεποίθησης και αυτοεκτίμησής τους και η πίστη στην προσωπική αξία, θα δημιουργήσει ομάδες βιωματικής μάθησης με αντίκρισμα για το παρόν και το μέλλον κάθε μαθητή, κάθε ανθρώπου. Οι κοινωνίες αλλάζουν από τη βάση προς την κορυφή, στέλνοντας μηνύματα σε μία δυναμική αμφίδρομη σχέση. Η ποιότητα της παιδείας εξασφαλίζει την ποιότητα και το μέλλον ολόκληρης της κοινωνίας σε κάθε γωνιά του πλανήτη. Εμείς οι εκπαιδευτικοί θα πρέπει να απομακρυνθούμε από το πρότυπο του σχολείου που ασχολείται αποκλειστικά με τη μετάδοση στείρων γνώσεων και θα πρέπει να εμβαθύνουμε στην πολύπλευρη εκπαίδευση των μαθητών μας, που θα βασίζεται στις ανθρωπιστικές αρχές.
Πιο συγκεκριμένα οι εκπαιδευτικοί οφείλουν να διαχειριστούν την ετερότητα με τέτοιο τρόπο, ώστε μέσα από το διαφορετικό να αναδεικνύονται οι ικανότητες, οι δυνατότητες και τα ταλέντα των μαθητών. Οφείλουν, επίσης, να εργαστούν προς την κατεύθυνση της δημιουργίας ενός σχολικού περιβάλλοντος, που θα καλλιεργεί στους μαθητές το αίσθημα του ανήκειν στην εκπαιδευτική κοινότητα και της χωρίς όρους αποδοχής, ένα σχολικό περιβάλλον όπου όλοι οι μαθητές θα νιώθουν άνετα, ασφαλείς και προστατευμένοι, θα μπορούν να εκφράζονται χωρίς φόβο, θα είναι χαρούμενοι και δημιουργικοί. Με άλλα λόγια χρειαζόμαστε παιδαγωγικές πρακτικές που να επικεντρώνονται στη δίκαιη οργάνωση των κοινωνικών και εκπαιδευτικών θεσμών.
Τα νέα δεδομένα επιβάλλουν στην εκπαιδευτική κοινότητα να θέσει τους μαθητές σε «εγρήγορση» και να τους προετοιμάσει κατάλληλα, έτσι ώστε να μπορούν ανά πάσα στιγμή να αναγνωρίζουν τις ιδιαιτερότητες του πλαισίου μέσα στο οποίο δρουν. Επίσης, να τους μάθει να λειτουργούν στο σχολείο σε μια σειρά από ρόλους, όπως του μαθητή που μαθαίνει πώς να μαθαίνει, του μαθητή συνειδητού πολίτη της Ελλάδας και του κόσμου, του μαθητή που αποδέχεται, σέβεται και συνυπάρχει με το διαφορετικό.