Η μετατροπή των εύφορων εδαφών σε έρημο, με κύριο ένοχο τον άνθρωπο, πλήττει σοβαρά πάνω από 100 χώρες στον κόσμο. Προκαλεί εξάντληση των διαθέσιμων αποθεμάτων νερού, διάβρωση και κατολίσθηση των εδαφών, καθώς και πλημμύρες. Η ερημοποίηση της γης έχει ως συνέπειες την ανυπολόγιστη απώλεια στο γεωργικό και κτηνοτροφικό εισόδημα και τη ραγδαία χειροτέρευση του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής.
Σύμφωνα με τους επιστήμονες, αν ανέβει η θερμοκρασία κατά μέσο όρο 2 βαθμούς Κελσίου, μειωθούν οι βροχοπτώσεις κατά 20 με 30% και συνεχιστεί η εντατική χρήση γης, τότε τα επόμενα 50 χρόνια μπορεί να μειωθεί η παραγωγή περίπου κατά 25%.
Στην Ελλάδα το 1/3 των εδαφών υπόκειται σε υψηλό δυνητικό κίνδυνο ερημοποίησης, και συγκεκριμένα το 35% των εδαφών της απειλείται με ερημοποίηση άμεσα και ένα ποσοστό περί το 60% κινδυνεύει να ερημοποιηθεί. Περιοχές υψηλού κινδύνου χαρακτηρίζουν οι επιστήμονες το Κιλκίς, τη Λέσβο, τη Νάξο, την Κρήτη και την Αργολίδα, ενώ η χώρα μας έχει εκπονήσει Εθνικό Σχέδιο στρατηγικής για την εξάλειψη των κινδύνων, από το φαινόμενο της ερημοποίησης.
Γιατί κινδυνεύει η Αργολίδα;
Βασικότερη αιτία είναι η εντατική χρήση γης, ενώ επηρεάζουν σημαντικά οι κλιματολογικές συνθήκες και η ποιότητα του εδάφους κάθε περιοχής. Όπως επισημαίνει ο καθηγητής της Γεωπονικής Σχολής του ΑΠΘ (Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεασσαλονίκης) κ. Συλλαίος, «η Εθνική Επιτροπή Ερημοποίησης έχει εκδώσει ένα χάρτη όπου το Κιλκίς, η Λέσβος, η Νάξος, η Κρήτη και η Αργολίδα έχουν χαρακτηριστεί και επισήμως ως περιοχές που βρίσκονται σε κίνδυνο ερημοποίησης».
Με αφορμή την παρουσίαση του έργου «Ολοκληρωμένο σύστημα παρακολούθησης για την εκτίμηση του κινδύνου ερημοποίησης (Moonrises)» ο καθηγητής σημείωσε πως «Όλες οι Μεσογειακές χώρες αντιμετωπίζουν ιδιαίτερο πρόβλημα, γι’ αυτό υποβάλαμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση για χρηματοδότηση ένα καινούργιο πρόγραμμα, στο οποίο συμπεριλαμβάνονται η Ιταλία, η Κύπρος, η Ισπανία, η Τουρκία, το Μαρόκο, η Αλγερία, η Τυνησία και η Αίγυπτος».
Τι προβλέπει το Εθνικό Σχέδιο αντιμετώπισης και πρόληψης της ερημοποίησης:
Κατά τα τελευταία χρόνια, η χώρα έχει μεθοδεύσει τα βήματά της για την αντιμετώπιση του φαινομένου της ερημοποίησης, κυρώνοντας τη σχετική Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών, συγκροτώντας αρμόδια Εθνική Επιτροπή, με επικεφαλής τον Καθηγητής κ. Κοσμά, του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Βασικοί άξονες δράσης της Εθνικής Στρατηγικής για την ερημοποίηση είναι:
1. Προστασία των δασών από πυρκαγιές και καταστροφικές εκχερσώσεις, καθώς και την έγκαιρη αποκατάσταση της καταστρεφόμενης από τις πυρκαγιές δασικής βλάστησης
2. Προστασία των υδατικών πόρων από την υπερκατανάλωση και τη ρύπανση. Ιδιαίτερη έμφαση αποδίδεται στον τομέα της γεωργίας με πρόνοια για την εφαρμογή αρδευόμενης γεωργίας μόνο σε περιπτώσεις εξασφαλισμένης αειφόρου επάρκειας υδατικών πόρων, με παράλληλο εκσυγχρονισμό των αρδευτικών συστημάτων και λαμβανομένων υπόψη και των αναγκών της πρόληψης της αλάτωσης των εδαφών.
3. Προστασία των αγροτικών γαιών και βοσκοτόπων από την εντατική εκμετάλλευση λαμβάνοντας υπόψη τα όρια της βιοϊκανότητας τους και με πρόνοια για άσκηση της γεωργίας μόνο σε εδάφη με μικρές κλίσεις. Επίσης, προστασία αγροτόπων και δασικών εκτάσεων από πιέσεις για οικοδομική, βιομηχανική και τουριστική χρήση, καθώς και αναθεώρηση του συστήματος γεωργικών και κτηνοτροφικών επιδοτήσεων οι οποίες δεν εξασφαλίζουν την αειφόρο ανάπτυξη.
4. Ενίσχυση της έρευνας, ανταλλαγής πληροφοριών και εκπαίδευσης, και οργάνωση μηχανισμών παρακολούθησης με την επιλογή κατάλληλων δεικτών.
Κατά την εφαρμογή του Σχεδίου προβλέπεται η ένταξη των εξειδικευμένων μέτρων και δράσεων σε ολοκληρωμένα προγράμματα αειφόρου ανάπτυξης για κάθε απειλούμενη περιοχή με τη δημιουργία τοπικών φορέων εφαρμογής του σχεδίου, τη σύνταξη τοπικών μελετών και την εφαρμογή των προβλεπόμενων από αυτές μέτρων.
H Εθνική Επιτροπή για την καταπολέμηση της ερημοποίησης έχει ορίσει πιλοτικές περιοχές για να ληφθούν μέτρα, όπως ο Θεσσαλικός κάμπος και η νήσος Λέσβος. Μέχρι σήμερα δεν έχει εφαρμοσθεί κανένα πιλοτικό πρόγραμμα.
Οι βασικοί παράγοντες της ερημοποίησης, μεταξύ πολλών άλλων, είναι:
- Δείκτης ποιότητας εδαφών (SQI)
- Δείκτης ποιότητας κλίματος (CQI)
- Δείκτης ποιότητας βλάστησης (VQI)
- Δείκτης ποιότητας διαχείρισης (MQI)
- Υφή του εδάφους
- Μητρικό υλικό
- Κάλυψη από λίθους
- Βάθος εδάφους
- Κλίση
- Διηθητικότητα
- Βροχόπτωση
- Δείκτης Ξηρασίας
- Προσανατολισμός
- Κίνδυνος πυρκαγιάς
- Προστασία από τη διάβρωση
- Αντίσταση στη ξηρασία
- % κάλυψη από βλάστηση
- ‘Ενταση χρήση γης
- Βαθμός εφαρμογής του νόμου
Ωφέλεια από την αποτροπή της ερημοποίησης:
Η ερημοποίηση αποτελεί τον αόρατο εχθρό υποβάθμισης των εδαφών και γενικά των φυσικών πόρων, συνεπώς οτιδήποτε συμβάλλει στην αποτροπή του φαινομένου προσφέρει γενικότερα οφέλη ως εξής:
- Τη μείωση της απώλειας γεωργικού εδάφους και της υποβάθμισης της γονιμότητας των γεωργικών εδάφων
- Την μείωση της απώλειας γονιμότητας των βοσκοτόπων
- Της μείωσης της διάβρωσης των δασικών εδάφων μετά από πυρκαγιά
- Της μείωσης του κόστους των περιβαλλοντικών μέτρων
- Την μείωση της υποβάθισης της βλάστησης
- Την σταθερότητα της βιοποικιλλότητας
- Με την μη αντικατάσταση εδώδιμων χόρτων με είδη δυσάρεστης γεύσης
- Την διατήρηση της χρήσης της γης για την εξασφάλιση πόρων
- Την μη αλλαγή στη σύνθεση των ειδών που έχουν άμεσο αντίκτυπο στη άγρια ζωή.