Το Διαδίκτυο τείνει να γίνει δεύτερη φύση. Είναι μια προέκταση του εαυτού μας, ένα μέσο ενσωματωμένο στην εργαλειοθήκη της καθημερινής μας επιβίωσης. Μπορεί ως εργαλείο να μην έχει μεγάλη ιστορία, αλλά η διείσδυσή του σε κρίσιμα πεδία του βίου γίνεται όλο και πιο αισθητή. Το Διαδίκτυο είναι ο νέος κοινός μας τόπος, η νέα κοινή μας επικράτεια. Καθώς τώρα μπορεί καθένας μας στα χέρια του να κυκλοφορεί με μια φορητή συσκευή και να είναι διαρκώς διασυνδεδεμένος, αναδύεται στην επιφάνεια ένα νέο αίτημα, μια νέα πρόκληση. Πώς θα ισορροπήσουμε την offline ζωή με την online ζωή; Πώς θα δραπετεύσουμε απ’ τις ψευδαισθήσεις που πωλούνται αφειδώς τόσο εντός όσο κι εκτός των δημοφιλών δικτύων; Είναι απαραίτητο άλλοτε να δαιμονοποιούμε κι άλλοτε να εξιδανικεύουμε τις επιλογές μας ή έχουμε κι εναλλακτικές;
Το βέβαιο είναι ότι στις νέες προκλήσεις δεν μπορείς να απαντάς με παλιά εργαλεία σκέψης. Ναι, θα χρησιμοποιήσω το Διαδίκτυο για να επικοινωνήσω, να ενημερωθώ, να ψυχαγωγηθώ, να εκφραστώ, ακόμα και να «χαζολογήσω», αλλά θα το πράξω με συνείδηση, με νόημα, με πνευματική εγρήγορση, με αυτεπίγνωση. Είναι τέτοια η ρευστότητα κι η πλαστικότητα του Μέσου, η δύναμή του να σε κάνει να χάνεσαι και να ξεχνιέσαι, που χρειάζεται διαρκώς να στοχάζεσαι τη θέση σου εντός του. Δεν είναι εύκολο, δεν περιέχεται στις οδηγίες χρήσης του. Ακόμα και η πιο αθώα καθημερινή πλοήγηση στο Διαδίκτυο, με τη μονότονη περιοδικότητα και κανονικότητά της, μπορεί να προσδώσει στον χρήστη χαρακτηριστικά επίκτητης προσωπικότητας ή, αλλιώς, αυτό που ο καθηγητής Ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφροντ, Elias Abejaoude, αποκαλεί «ηλεκτρονική προσωπικότητα».
Η ηλεκτρονική προσωπικότητα δεν είναι ένα θεωρητικό σχήμα. Προκύπτει απ’ την εικονική περιήγηση του χρήστη στο Διαδίκτυο και φέρει συγκεκριμένες παθογένειες, οι οποίες αν δεν αντιμετωπιστούν, καταλήγουν σε παθολογίες. Καθώς όμως βρισκόμαστε σε μια εν εξελίξει κατάσταση, καμία σχετική ασθένεια δεν έχει το κατάλληλο φάρμακο. Στο βιβλίο του «Virtually you: The traits of e-personality» (Norton, 2011), ο Abejaoude αποφαίνεται ότι οι χρήστες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συμβάλλουν οικειοθελώς σ’ ένα μεγάλο κοινωνικό πείραμα, του οποίου τα αποτελέσματα δεν είναι κανείς σε θέση να γνωρίζει σήμερα. Επομένως, μπορεί τώρα η συνετή στάση να είναι μια πιο κριτική συμμετοχή.
Για να εξασφαλίσουμε ένα ικανό επίπεδο ψυχικής και πνευματικής υγείας και να αντισταθμίσουμε τα ελλείμματα που προκαλούνται απ’ την εκτεταμένη χρήση του Διαδικτύου, θα χρειαστεί να αντισταθούμε σε πολύ ανθρώπινες παρορμήσεις, έχοντας πάντα στο μυαλό μας ότι στο Διαδίκτυο ικανοποιούμε πραγματικές ανάγκες κι επιθυμίες. Ο Abejaoude, περιγράφοντας τα ανησυχητικά χαρακτηριστικά της ηλεκτρονικής προσωπικότητας, προτείνει μια σύγχρονη μορφή «γνώθι σαυτόν». Πιο συγκεκριμένα, θα χρειαστεί να αντιμετωπίσουμε μια σειρά πυρηνικών ιδιοτήτων του είδους μας, οι οποίες πυροδοτούνται και μεγεθύνονται μέσω της συμμετοχής μας στα διαδικτυακά μέσα, όπως: η ψευδαίσθηση του μεγαλείου, ο ναρκισσισμός, η καθημερινή μνησικακία, οι ψυχαναγκασμοί, ο εθισμός, η ανωριμότητα, οι επιδερμικές σχέσεις, η αυταπάτη της γνώσης, η απώλεια της ιδιωτικότητας.
Πώς θα αυτοθεραπεύσουμε την ψευδαίσθηση του μεγαλείου που μας προσφέρει η απόκτηση δημόσιου βήματος στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Με την ταπεινότητα, με την επίγνωση ότι η γνώμη του άλλου είναι εξίσου βαρύνουσα και σοβαρή. Με την ενσυναίσθηση θα αμβλύνουμε πολύ και τις υπόλοιπες παθογένειες που αφορούν την έλλειψη φυσικής επαφής με τον άλλον. Μπαίνοντας συνειδητά στη θέση του άλλου, μειώνουμε τις πιθανότητες να υποκύψουμε στην επιδειξιομανία και τον κυνισμό, ενώ απομακρυνόμαστε κι απ’ την κοινότοπη τάση να φερόμαστε με σκληρότητα σε ανθρώπους που δεν γνωρίζουμε.
Μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τους ψυχαναγκασμούς που μας επιβάλλει η διαδικτυακή χρήση με ελεγχόμενη αυτοσυγκράτηση, καθορισμένες «δίαιτες» και «ψηφιακές αποτοξινώσεις». Πιθανώς έτσι να αντιμετωπίσουμε την «υπερσύνδεση», τους αφόρητους περισπασμούς και τον εθισμό στο Διαδίκτυο, ο οποίος βέβαια προβάλλεται δυσανάλογα περισσότερο ως αποσταθεροποιητικός παράγων της προσωπικότητας, ενώ η καλπάζουσα ανωριμότητα, ο πειρασμός του τρολαρίσματος, η ένδεια της γλώσσας, η επιρρέπεια στη χαμέρπεια κι η αυταπάτη της γνώσης παρουσιάζονται ως ελάσσονες ή παρεμπίπτουσες πτυχές, κάτι σαν παράπλευρες αλλά ανεκτές απώλειες. Για όλα αυτά το πιστοποιημένο φάρμακο είναι η μελέτη, η επαφή με το διαφορετικό, η νοηματοδότηση των σχέσεών μας και της επαφής μας με τον κόσμο.
Αν με ρωτήσετε πόσο συχνά πρέπει να αναρτάτε στο Facebook ή τι θα ήταν καλύτερα να μοιράζεστε ώστε να μην απολέσετε οριστικά την ιδιωτικότητά σας, θα σας πρότεινα να υιοθετήσετε τον κανόνα των 50 ευρώ.
Καθώς η χρήση των ψηφιακών μέσων είναι πολύ φθηνή, είναι εύκολο να ευτελίζεται η ύπαρξή μας εντός τους. Δώστε αξία σ’ αυτό που είστε αλλά και στους άλλους με τους οποίους σχετίζεστε, και γίνετε πιο εκλεκτικοί στη δημόσια παρουσίας σας, θέτοντας στον εαυτό σας το απλό ερώτημα «αν χρειαζόταν να πληρώσω 50 ευρώ για να κάνω αυτή την ανάρτηση, θα την έκανα;».
Του Μανώλη Ανδριωτάκη
“Καθημερινή“