Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 18ης-19ης Φεβρουαρίου έδωσε τη σαφή εντολή αποκατάστασης της ομαλής λειτουργίας του χώρου Σένγκεν και της επίτευξής της με συντονισμένο τρόπο, παρέχοντας πλήρη υποστήριξη στα κράτη μέλη που αντιμετωπίζουν δύσκολες συνθήκες.
Ο πρώτος Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής κ. Φρανς Τίμερμανς δήλωσε σχετικά: «Το Σένγκεν είναι ένα από τα πολυτιμότερα επιτεύγματα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης και σε περίπτωση απώλείας του, το κόστος θα είναι τεράστιο. Στόχος μας είναι η άρση όλων των εσωτερικών συνοριακών ελέγχων το ταχύτερο δυνατό, το αργότερο μέχρι το Δεκέμβριο του 2016. Για τον σκοπό αυτόν, χρειαζόμαστε μια συντονισμένη ευρωπαϊκή προσέγγιση των προσωρινών συνοριακών ελέγχων εντός του πλαισίου των κανόνων του Σένγκεν αντί για το σημερινό συνονθύλευμα μονομερών αποφάσεων. Εν τω μεταξύ, θα πρέπει να εφαρμόσουμε πλήρως τα μέτρα που προβλέπονται στον χάρτη πορείας μας προκειμένου να ενισχυθεί ο έλεγχος των εξωτερικών μας συνόρων και να βελτιωθεί η λειτουργία του δικού μας συστήματος ασύλου. Πρέπει να εξακολουθήσουμε να συνεργαζόμαστε με την Τουρκία για να εφαρμόσουμε πλήρως το κοινό σχέδιο δράσης και να μειώσουμε σημαντικά τη ροή των αφίξεων, με τη στήριξη του NATO».
Ο Επίτροπος Μετανάστευσης, Εσωτερικών Υποθέσεων και Ιθαγένειας κ.Δημήτρης Αβραμόπουλος πρόσθεσε: «Με τον παρόντα χάρτη πορείας παρουσιάζουμε τα επόμενα βήματα που πρέπει να λάβουμε από κοινού για να αποκατασταθεί η ομαλή λειτουργία του χώρου Σένγκεν το συντομότερο δυνατόν, πράγμα που απαιτεί την ανάληψη ορισμένων σημαντικών δράσεων. Πρώτον, όλα τα κράτη μέλη οφείλουν να εφαρμόζουν τους κανόνες – πρέπει να σταματήσει η προσέγγιση “σας αφήνουμε να περάσετε” και τα κράτη μέλη πρέπει να παρέχουν πρόσβαση στους αιτούντες άσυλο, αλλά να αρνούνται την είσοδο σε όσους απλώς επιθυμούν να διέλθουν. Δεύτερον, πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις σοβαρές ελλείψεις στα εξωτερικά μας σύνορα – αφού στην πραγματικότητα μια περιοχή χωρίς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα μπορεί να υπάρξει μόνο αν έχουμε ισχυρή προστασία στα εξωτερικά μας σύνορα. Προς τούτο, η πρόταση της Επιτροπής για Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή – που παρουσιάστηκε τον Δεκέμβριο – πρέπει να εγκριθεί από τα κράτη μέλη χωρίς καθυστέρηση έτσι ώστε να αρχίσει να λειτουργεί ήδη από το καλοκαίρι. Ήλθε η ώρα τα κράτη μέλη να συνασπιστούν γύρω από το κοινό συμφέρον για να διασφαλίσουν ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα της Ένωσης».
Το κόστος από τη μη εφαρμογή του Σένγκεν
Οι προσωρινοί συνοριακοί έλεγχοι όχι μόνο παρεμποδίζουν την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, αλλά επίσης συνοδεύονται από σημαντικό οικονομικό κόστος. Η Επιτροπή έχει υπολογίσει ότι η πλήρης επαναφορά των συνοριακών ελέγχων εντός του χώρου Σένγκεν θα επέφερε αμέσως άμεσο κόστος ύψους από 5 έως 18 δισ. ευρώ ετησίως (ή 0,05%-0,13% του ΑΕΠ). Το εν λόγω κόστος θα επιβάρυνε κυρίως συγκεκριμένους φορείς και περιοχές, ωστόσο θα επηρέαζε αναπόφευκτα και την οικονομία της ΕΕ συνολικά. Για παράδειγμα:
Κράτη μέλη, όπως η Πολωνία, οι Κάτω Χώρες και η Γερμανία, θα επωμίζονταν πρόσθετο κόστος ύψους άνω των 500 εκατ. ευρώ για την οδική μεταφορά εμπορεύσιμων αγαθών.
Οι επιχειρήσεις στην Ισπανία και την Τσεχική Δημοκρατία θα έφταναν να πληρώνουν περισσότερα από 200 εκατ. ευρώ σε πρόσθετες δαπάνες.
Οι συνοριακοί έλεγχοι θα στοίχιζαν, από άποψη απώλειας χρόνου, στους 1,7 εκατ. μεθοριακούς εργαζόμενους ή στις εταιρείες που τους απασχολούν από 2,5 έως 4,5 δισ. ευρώ.
Θα ήταν πιθανό να απολεσθούν τουλάχιστον 13 εκατ. διανυκτερεύσεις τουριστών , με συνολικό κόστος 1,2 δισ. ευρώ.
Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να επιβαρυνθούν με διοικητικό κόστος ύψους τουλάχιστον 1,1 δισ. ευρώ λόγω της ανάγκης για πρόσθετο προσωπικό που θα επιφορτισθεί με ελέγχους στα σύνορα.
Διασφαλίζοντας την προστασία των εξωτερικών συνόρων
Η θωράκιση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ και η διασφάλιση αποτελεσματικών συνοριακών ελέγχων αποτελεί προαπαιτούμενο σε έναν χώρο ελεύθερης κυκλοφορίας. Τα παραπάνω πρέπει να αποτελούν κοινή ευθύνη. Τον Δεκέμβριο η Επιτροπή παρουσίασε μια φιλόδοξη πρόταση για Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή. Είναι επιτακτική ανάγκη το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να εγκρίνουν την εν λόγω πρόταση το αργότερο τον Ιούνιο, προκειμένου να έχει τεθεί σε εφαρμογή το καλοκαίρι. Η Επιτροπή καλεί σήμερα τα κράτη μέλη και την Frontex να ξεκινήσουν αμέσως τις απαραίτητες προετοιμασίες για την εφαρμογή του νέου συστήματος, και κυρίως να προσδιορίσουν τους απαραίτητους ανθρώπινους και τεχνικούς πόρους. Εν τω μεταξύ, η Επιτροπή καλεί επίσης τα κράτη μέλη να υποστηρίξουν περισσότερο τις τρέχουσες επιχειρήσεις της Frontex.
Άμεση υποστήριξη για την Ελλάδα
Η μαζική εισροή μεταναστών θα ασκούσε σοβαρές πιέσεις στον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων οποιουδήποτε κράτους μέλους. Τα εξωτερικά σύνορα στην Ελλάδα υφίστανται τεράστια πίεση και υπάρχει άμεση ανάγκη να αντιμετωπιστούν οι παρούσες ελλείψεις στη διαχείριση των συνόρων. Υφίσταται ένα σύνολο σαφώς καθορισμένων βημάτων, τα οποία πρέπει να έχουν ολοκληρωθεί εντός των επόμενων μηνών:
Οι εμπειρογνώμονες της Επιτροπής στην Ελλάδα θα πρέπει να συνεχίσουν να συνεργάζονται με τις ελληνικές αρχές και να συντονίζονται με τους λοιπούς εμπλεκόμενους φορείς.
Θα πρέπει να υπάρχει 100 % ταυτοποίηση και καταγραφή όλων των εισερχόμενων, συμπεριλαμβανομένων των συστηματικών ελέγχων ασφάλειας σε αντιπαραβολή με τις βάσεις δεδομένων.
Η Ελλάδα πρέπει να παρουσιάσει ένα σχέδιο δράσης για την εφαρμογή των Συστάσεων Αξιολόγησης Σένγκεν και μια εκτίμηση των αναγκών προκείμενου να δώσει τη δυνατότητα σε άλλα κράτη μέλη, σε οργανισμούς της ΕΕ και στην Επιτροπή να παράσχουν έγκαιρη υποστήριξη.
Εφόσον χρειαστεί, η Frontex θα πρέπει να προετοιμάσει αμέσως την περαιτέρω διάθεση ομάδων Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και να απευθύνει πρόσθετες εκκλήσεις για συνεισφορές έως τις 22 Μαρτίου.
Τα άλλα κράτη μέλη θα πρέπει να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να ανταποκριθούν στις εν λόγω εκκλήσεις εντός 10 ημερών με ανθρώπινους πόρους και τεχνικό εξοπλισμό.
Θα επιδιωχθεί επίσης η εφαρμογή του Κοινού Σχεδίου Δράσης ΕΕ-Τουρκίας και του εθελοντικού προγράμματος εισδοχής για ανθρωπιστικούς λόγους με την Τουρκία προκειμένου να επιτευχθεί ταχεία μείωση στους αριθμούς των αφίξεων στην Ελλάδα. Η αποτελεσματικότερη εφαρμογή των προγραμμάτων επείγουσας μετεγκατάστασης και η αύξηση των επιστροφών στην Τουρκία και στις χώρες καταγωγής αναμένεται να μειώσουν την πίεση που ασκείται στην Ελλάδα.
Εντωμεταξύ, καθώς ενισχύθηκαν οι συνοριακοί έλεγχοι κατά μήκος της διαδρομής των Δυτικών Βαλκανίων και ενώ η ροή μεταναστών που εισέρχονται στην Ελλάδα συνεχίζεται, οι αριθμοί των μεταναστών αυξάνουν στην Ελλάδα. Αυτό καθιστά ακόμη πιο επείγουσα και αναγκαία την ενίσχυση της υλοποίησης των αποφάσεων μετεγκατάστασης από τα κράτη μέλη. Η Επιτροπή θα υποβοηθήσει τις προσπάθειες επιτάχυνσης της μετεγκατάστασης και θα υποβάλλει μηνιαίες εκθέσεις για την επιτευχθείσα πρόοδο. Νωρίτερα αυτήν την εβδομάδα, η Επιτροπή παρουσίασε προτάσεις δημιουργίας ενός νέου μέσου Βοήθειας Έκτακτης Ανάγκης για την ταχύτερη αντιμετώπιση κρίσεων εντός της ΕΕ.
Εφαρμογή των κανόνων και παύση της προσέγγισης «σας αφήνουμε να περάσετε»
Τα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 18ης-19ης Φεβρουαρίου κατέστησαν σαφές το γεγονός ότι η τρέχουσα προσέγγιση «σας αφήνουμε να περάσετε» δεν είναι αποδεκτή ούτε νομικά ούτε πολιτικά. Τα κράτη μέλη οφείλουν να παρέχουν πρόσβαση στις διαδικασίες ασύλου σε όλες τις αιτήσεις που υποβάλλονται στα σύνορά τους. Η απόφαση σχετικά με το ποιο κράτος μέλος είναι υπεύθυνο για τη διαχείριση της συγκεκριμένης αίτησης θα πρέπει στη συνέχεια να λαμβάνεται σύμφωνα με το δίκαιο της ΕΕ, και συγκεκριμένα σύμφωνα με το υφιστάμενο σύστημα του Δουβλίνου. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να δίνεται πράγματι η δυνατότητα επιστροφής των αιτούντων άσυλο στην αρχική χώρα εισόδου. Συνεπώς, η Επιτροπή προβλέπει να παρουσιάσει την αξιολόγησή της σχετικά με τη δυνατότητα επανέναρξης μεταφορών δυνάμει του καθεστώτος του Δουβλίνου προς την Ελλάδα.
Ταυτόχρονα, τα κράτη μέλη οφείλουν να αρνούνται την είσοδο στα σύνορα σε υπηκόους τρίτων χωρών οι οποίοι δεν πληρούν τις προϋποθέσεις εισόδου του Κώδικα Συνόρων Σένγκεν και δεν έχουν υποβάλλει αίτηση ασύλου παρά τη δυνατότητα που τους παρασχέθηκε. Υπενθυμίζεται ότι με βάση το δίκαιο της ΕΕ, οι αιτούντες άσυλο δεν έχουν δικαίωμα επιλογής του κράτους μέλους που θα τους χορηγήσει προστασία. Οι εν λόγω αρνήσεις εισόδου πρέπει να εφαρμόζονται στα εξωτερικά σύνορα Σένγκεν των κρατών μελών με προσωρινούς ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα. Η αποτελεσματική εφαρμογή των παραπάνω πολιτικών θα συνεισφέρει στην ενδυνάμωση των συστημάτων Σένγκεν και Δουβλίνου και του προγράμματος επείγουσας μετεγκατάστασης.
Έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα: από την αποσπασματική αντιμετώπιση προς μια συνεκτική προσέγγιση
Οι προσωρινοί συνοριακοί έλεγχοι στα εσωτερικά σύνορα θα πρέπει να παραμείνουν κατ’ εξαίρεση και σε αναλογία με τον στόχο της επιστροφής σε μια ομαλή κατάσταση το συντομότερο δυνατό. Από τον Σεπτέμβριο του 2015, οκτώ χώρες έχουν επανεισαγάγει συνοριακούς ελέγχους στα εσωτερικά τους σύνορα για λόγους που σχετίζονται με την προσφυγική κρίση. Έως τώρα, οι έλεγχοι αυτοί διενεργούνται με βάση μονομερείς ενέργειες, εντός του πλαισίου του Κώδικα Συνόρων Σένγκεν (άρθρα 23-25).
Εάν οι παρούσες μεταναστευτικές πιέσεις και οι σοβαρές ελλείψεις στον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων εμμένουν και μετά τις 12 Μαΐου, η Επιτροπή θα χρειαστεί να παρουσιάσει μια πρόταση σύμφωνα με το άρθρο 26 παράγραφος 2 του Κώδικα Συνόρων Σένγκενpdf, συνιστώντας στο Συμβούλιο μια συνεκτική προσέγγιση της ΕΕ για τους ελέγχους στα εσωτερικά σύνορα έως ότου αποκατασταθούν οι διαρθρωτικές ελλείψεις. Η Επιτροπή θα είναι έτοιμη για αυτό το ενδεχόμενο και θα ενεργήσει χωρίς καθυστέρηση, προτείνοντας συνοριακούς ελέγχους μόνο στα τμήματα των συνόρων όπου αυτοί είναι απαραίτητοι και αναλογικοί.
Στόχος πρέπει να είναι η άρση όλων των εσωτερικών συνοριακών ελέγχων το αργότερο μέχρι το Δεκέμβριο έτσι ώστε να επιστρέψουμε σε έναν χώρο Σένγκεν που να λειτουργεί κανονικά μέχρι το τέλος του 2016.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει Χάρτη Πορείας για την αποκατάσταση του Σένγκεν
