Ένας θεόρατος απόκρημνος βράχος του επιβλητικού Πάρνωνα, κοκκινωπός, εντελώς απρόσιτος, σε σχήμα σιαγόνων, με ένα Μοναστήρι στο σημείο των οδοντοστοιχιών! Αυτό είναι το όλο σκηνικό εμπρός στο οποίο θα μείνει έκθαμβος ο επισκέπτης.
Εορτάζουσα σήμερα η Παναγία της Έλωνας υποδέχεται χιλιάδες προσκηνυτές από διάφορα μέρη της Ελλάδας.
Ο ηγούμενος που φονεύθηκε στο Άργος
Ο ηγούμενος της Έλωνας Νεόφυτος ο Παλαιοχωρίτης ήταν μια μεγάλη μορφή για την Αρκαδία αφού αγωνίσθηκε με κόστος της ίδιας του της ζωής για τον αγώνα του 1821 υπερασπιζόμενος την πίστη και την πατρίδα του.
Καταγόταν από το Παλαιοχώρι και ήταν αυτός που έχτισε το καθολικό της Έλωνας στα πλαίσια της ανοικοδόμησης της παλαιότερης εκκλησίας του μοναστηριού.
Ο Νεόφυτος είχε συγκροτήσει πολεμικό σώμα από καλογήρους και Τσάκωνες και πολεμούσε ηρωικά για την Πίστη και το Γένος. Βρέθηκε μεταξύ των πρώτων στην επανάσταση του ’21 και έπεσε νεκρός στο Άργος πολεμώντας τους Τούρκους.
Η Ιστορία της Έλωνας
Λέγεται, λοιπόν, από μαρτυρίες του 1873 και 1901 – «Προσκυνητάριον Ι.Μ. Έλωνας» και «Ιστορία Ι.Μ. Έλωνας», αντίστοιχα- ότι, οι τότε κάτοικοι του Κοσμά, αντίκρυσαν ολοφώτιστη την Εικόνα στο βράχο… Οι δύο ανώνυμοι Μοναχοί σκαρφάλωσαν και… ιδού το σημερινό θαύμα! Πρόκειται, για «Θεόσταλτη» εικόνα, που απεικονίζει τη Βρεφοκρατούσσα Παναγία.
Tο Μοναστήρι ανήκει στην Δημοτική Ενότητα Κοσμά του Δήμου Νότιας Κυνουρίας και βρίσκεται περίπου σε απόσταση 17 χλμ. από το χωριό. Η ίδρυσή της ανάγεται περί το 1300 μ.Χ. Γιορτάζει τον δεκαπενταύγουστο, στις 23 Αυγούστου (Απόδοση Κοίμησης Θεοτόκου) και στις 21 Νοέμβρη (Εισόδια της Θεοτόκου). Είναι ένα Μοναστήρι πολύ επισκέψιμο, ιδιαίτερα τις μέρες εορτασμού του όπου παρατηρείται κοσμοσυρροή από πιστούς.
Η ονομασία «Έλωνα» δεν έχει εξακριβωθεί ακόμα από που προέρχεται αλλά υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την ρίζα της, όπως ότι προέρχεται από τη λέξη «έλος» (=βάλτος), έναν γειτονικό βαλτώδη τόπο όπου πιθανόν να είχε πρωτοϊδρυθεί η μονή. Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία η μονή οφείλει την επωνυμία της σε κάποια παλαιά εικόνα, η οποία λέγεται πως μεταφέρθηκε στην Τσακωνιά από το Έλος της Λακωνίας, μια περιοχή που τρέφει ακόμη ξεχωριστή πίστη στην προστασία της Έλωνας. Σύμφωνα με την παράδοση, όταν γύρω στα 582 οι κάτοικοι του Έλους εξαιτίας της εισβολής των Σλάβων κατέφυγαν άλλοι στη Μονεμβασία και άλλοι στην Τσακωνιά, έφεραν μαζί τους μια εικόνα που διατήρησε το όνομα του τόπου τους.
Ιστορικά, το Μοναστήρι, πρόσφερε στον Αγώνα, και χρήματα (1500 γρόσια), και συγκεντρώνοντας πολεμοφόδια αλλά και κρύβοντας τους Έλληνες αγωνιστές. Όσο για τον ηγούμενο, Νεόφυτο, πολεμώντας τους Τούρκους φονεύθηκε στο Άργος, όπως προείπαμε.
Το 1972 μετατράπηκε, από Αντρική, σε Γυναικεία Μονή και ανήκει στην Ι.Μ. Μαντινείας και Κυνουρίας. Η περιουσία του, κινητή και ακίνητη -σήμερα, δεν είναι αυτή που ήταν- θεωρείτο αρκετά μεγάλη. Ιερά σκεύη, δύο ασημένια Ευαγγέλια, δύο όμοια Δισκοπότηρα, τρεις Σταυροί…, κτήματα, 13 στρμ. αμπέλια που απέδιδαν 110 βαρέλες κρασί, ελαιόδενδρα 1538, 700 αιγοπρόβατα, 30 γελάδια, 20 άλογα…
Σταυροπηγιακή Μονή -όπως και τόσες άλλες- και το μαρτυρεί το Συνοδικό Σιγίλλιο, του 1730, από τον Σεραφείμ Α’ (φυλάσσεται στη Βιβλιοθήκη των Παρισίων).
Ο ευσεβής επισκέπτης φθάνει στην τοξωτή είσοδο και ανεβαίνει τα πλατιά σκαλοπάτια, περνάει στο μικρό διάδρομο, διαβαίνει από τη δεύτερη πύλη και περπατάει στον 100 μ. διάδρομο που δεν έχει όμοιο του αφού, αριστερά, είναι το χάος. Το συγκρότημα των κελλιών είναι τριώροφο. Εδώ, συναντάς, και το παρεκκλήσι των Αγίων Πάντων, και το Ασκηταριό.
Το Καθολικό είναι σε ρυθμό θολοσκεπής βασιλικής, κι έχει τέσσερις εισόδους. Η οροφή του, δε φαίνεται, αφού την κατακλύζουν αμέτρητα καντήλια. Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι κομψοτέχνημα. Οι εικόνες του φέρουν τις χρονολογίες 1798, 1806, 1815… Η εικόνα της Κοίμησης της Θεοτόκου είναι «δέησις Καμαρινού και υιού Νικολάου», η εικόνα του βαπτιστή Προδρόμου «δέησις Χατζή-Λαμπρινού Σμυρναίου», η εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής «δέησις Νικοδήμου του αγιογράφου Γεωργίου Κρητός»…
Οι προθήκες, με τα διάφορα Λείψανα των Αγίων καθώς και τα λοιπά Κειμήλια, προσελκύουν το ενδιαφέρον του Επισκέπτη. Επί Όθωνα, η Μονή, κρίθηκε Διατηρητέα. Τα διπλανά, μικρά Μοναστήρια, διαλύθηκαν οπότε, οι Μοναχοί τους, εντάχθηκαν στην Έλωνα.
Χωρίς υπερβολή, το Μοναστήρι της Έλωνας είναι αυτό που πληρεί και τον πιο απαιτητικό έτσι, όποιος δεν το έχει επισκεφθεί, ας προγραμματίσει…