Ο Ναυπλιώτης που βάλθηκε να νικήσει τον καρκίνο

Η γενιά του ΄66 γράφει ιστορία στο Ναύπλιο. Ο Βαγγέλης Μιχελάκης σε μια ανθρώπινη συνέντευξή του στην Τασούλα Επτακοίλη για την «Καθημερινή», αναλύει πώς έφτασε να αναζητά το μυστικό της ζωής, διερευνώντας τον τρόπο που θα νικήσει τον καρκίνο, και δηλώνοντας ότι «είναι θέμα χρόνου να νικηθεί»…

Η συνέντευξη:
Ναύπλιο, δεκαετία του 70. Ένα αγόρι μεγαλώνει σε μια μεσοαστική οικογένεια, με πατέρα έμπορο και μητέρα φιλόλογο. Του αρέσουν η μουσική και η ποίηση, αν και νωρίς καταλαβαίνει ότι δεν έχει ταλέντο σε κανένα από τα δύο. Εισάγεται στην Ιατρική Σχολή της Πάτρας. Παίρνει το πτυχίο του και φεύγει για τις ΗΠΑ: κάνει ειδικότητα στην Παθολογία και την Καρδιολογία στα πανεπιστήμια του Τέξας, της Μινεσότα και στο Γέιλ. Το 1998 εγκαθίσταται στον Καναδά και γίνεται επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα.

Αρχίζει αμέσως την έρευνα, χωρίς να ξεχνά τη μουσική και την ποίηση… «Πάντα προσπαθώ οι δημοσιεύσεις μου να έχουν την ακρίβεια που έχει – μέσω της επίπονης επιλογής της κατάλληλης λέξης – η ποίηση, καθώς και την αυτοτέλεια και την ομορφιά που έχει ένα τραγούδι, από αυτά που θα ήθελα να έχω γράψει». λέει ο Ευάγγελος Μιχελάκης. το αγόρι της ιστορίας – καθηγητής Καρδιολογίας σήμερα στο Πανεπιστήμιο της Αλμπέρτα.

Το μυστικό της ζωής
«Έβαλα από την αρχή της σταδιοδρομίας μου μεγαλεπήβολους στόχους: να βρω το μυστικό της ζωής και του θανάτου. Πίστεψα, και πιστεύω, ότι είναι δυνατόν η ανθρώπινη ζωή να παραταθεί κατά πολύ, και θανατηφόρες ασθένειες όπως ο καρκίνος και η πνευμονική υπέρταση να θεραπευθούν. Βέβαια, η έρευνα σπάνια καταλήγει στο να μειώσει τον ανθρώπινο πόνο. Συμβιβάστηκα λοιπόν, με την ιδέα ότι ακόμα κι αν δεν μπορέσω να βοηθήσω άμεσα τους ανθρώπους, η δουλειά μου θα συνεισφέρει σ’ αυτόν τον στόχο και η ποιότητά της θα έχει αξία και μετά τον θάνατο μου. Κι αυτή είναι η απάντησή μου στη μεταφυσική ανασφάλεια που βασανίζει πολλούς ανθρώπους της τέχνης – και εμένα. Γιατί έτσι βλέπω την Ιατρική: ως απάντηση στην έμφυτη τάση του ανθρώπου να κοιτάζει ψηλά και να δημιουργεί. Όπως γίνεται στην τέχνη…».

Τα τελευταία χρόνια, η έρευνα του Ευάγγελου Μιχελάκη και της επιστημονικής ομάδας του έχει επικεντρωθεί στα μιτοχόνδρια. «Τα μιτοχόνδρια είναι οργανίδια του κυττάρου. Σ’ αυτά γίνεται η επεξεργασία όλων των “καυσίμων” των κυττάρων μας, δηλαδή του οξυγόνου, των υδατανθράκων και των λιπών που προσλαμβάνουμε από τις τροφές, και παράγεται η τριφωσφορική αδενοσίνη (ΑΤΡ), η ενεργειακή μονάδα της ζωής. Σε τι είναι απαραίτητη η ΑΤΡ; Σε όλες τις διαδικασίες του κυττάρου: για να συσπασθούν οι μύες, για να εκφορτισθούν οι νευρώνες ώστε να παραγάγουν σκέψεις και συναισθήματα για να διαιρεθούν και να πολλαπλασιαστούν τα κύτταρα. Άρα τα μιτοχόνδρια είναι ο τροφοδότης της ζωής», εξηγεί ο κ. Μιχελάκης.
Για κάθε πληθυσμό κυττάρων μας υπάρχει ανά πάσα στιγμή συγκεκριμένη παροχή «καυσίμων». Τι συμβαίνει όταν αυτός ο πληθυσμός αυξηθεί περισσότερο από όσο τα υπάρχοντα «καύσιμα» μπορούν να τροφοδοτήσουν; Τα κύτταρα υπολειτουργούν και βλάβες συσσωρεύονται. Αυτές περιλαμβάνουν και το γεννετικό υλικό μας, το DNA. Εάν τα κύτταρα διαιρεθούν, θα περάσουν το ελαττωματικό DΝΑ στις επόμενες γενιές, κάτι που πρέπει να αποφευχθεί με κάθε τρόπο.

«Το κύτταρο, λοιπόν, προτιμά να… αυτοκτονήσει. παρά να διαιρεθεί. Αυτή η αυτοκτονία ονομάζεται απόπτωση. Ποιος την προκαλεί: Τα μιτοχόνδρια! Επειδή επεξεργάζονται όλα τα «καύσιμα», είναι σε θέση να γνωρίζουν πότε η παροχή τους μειώνεται επικίνδυνα Τότε απελευθερώνουν δηλητήρια όπως οι κασπάσες και σκοτώνουν τα κύτταρα. Όπως καταλαβαίνετε, ο ρόλος των μιτοχονδρίων είναι διττός: από τη μια τροφοδοτούν τη ζωή κι από την άλλη προκαλούν τον θάνατο – κι αυτή είναι μια πολύ λεπτή ισορροπία». συνεχίζει ο καθηγητής Μιχελάκης.

Άρα τα μιτοχόνδρια εμποδίζουν τον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των κυττάρων μας, σκοτώνοντας τα κύτταρα που… περισσεύουν. Αποτελούν δηλαδή ένα από τα «φρένα» κατά του καρκίνου. «Σωστά το κατάλαβα;» ρωτώ τον συνομιλητή μου «Σωστά», επιβεβαιώνει εκείνος. «Όμως ο καρκίνος είναι έξυπνος. Έχει βρει τρόπο να αναστέλλει τη λειτουργία των μιτοχονδρίων, σταματώντας την απόπτωση, ώστε να πολλαπλασιάζεται χωρίς εμπόδια. Την ίδια στιγμή, έχει βρει τρόπους να παράγει την ενέργεια που χρειάζεται με διαφορετικούς τρόπους, έξω από τα μιτοχόνδρια. Υπό αυτήν την έννοια, δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι ο καρκίνος έχει βρει το μυστικό της αιώνιας ζωής!.

Οι κλινικές έρευνες
Ο Ευάγγελος Μιχελάκης και η ερευνητική του ομάδα αποφάσισαν, πριν από μερικά χρόνια να διαπιστώσουν κατά πόσον κάποια φάρμακα έχουν τη δυνατότητα να επαναφέρουν τη μιτοχονδριακή λειτουργία στα φυσιολογικά της επίπεδα – άρα να νικήσουν τον καρκίνο.

•Με χρηματοδότηση από το καναδικό κράτος και με την αρωγή μη κερδοσκοπικών οργανώσεων συγκεντρώσαμε περισσότερα από 3.5 εκατ. δολάρια και ξεκινήσαμε δύο κλινικές έρευνες για τον καρκίνο και μία για την πνευμονική υπέρταση. Τις ολοκληρώσαμε με επιτυχία. Καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι η μιτοχονδριακή αναστολή, που υφίσταται στον καρκίνο και εθεωρείτο επί δεκαετίες μη αναστρέψιμη, είναι αναστρέψιμη. Βρήκαμε ότι ένα φάρμακο, το DCA, που ήταν γνωστό από το 1950. μπορούσε να φτάσει εύκολα στον όγκο, να αποκαταστήσει τη λειτουργία των μιτοχονδρίων και επομένως να αυξήσει την καταστροφή των υπερπολλαπλασιαζομένων κυττάρων του όγκου, χωρίς μάλιστα να επηρεάζει τα φυσιολογικά κύτταρα. Βέβαια, αυτό συν έβαινε σε αρκετούς αλλά όχι σε όλους τους ασθενείς στους οποίους το χορηγήσαμε».

Και η προσπάθεια συνεχίζεται. Ο κ. Μιχελάκης δεν κρύβει την αισιοδοξία του. «Είναι θέμα χρόνου να νικηθεί ο καρκίνος, δεδομένου ότι η τεχνολογία και η γνώση αυξάνονται με γεωμετρική πρόοδο. Ερχόμαστε ολοένα και πιο κοντά στη θεραπεία του, ενδεχομένως και μέσα στην επόμενη δεκαετία». Αλλά για τον ίδιο η προσέγγιση είναι διαφορετική από ό,τι για άλλους συνάδελφους του.

«Οι περισσότεροι γιατροί βλέπουν τον καρκίνο ως μια σειρά αποτυχιών του κυττάρου. Εγώ τον αντιμετωπίζω ως μια σειρά επιτυχιών: ως ένα αποτέλεσμα πανέξυπνων κινήσεων, που του επιτρέπουν να επιβιώνει σε αντίξοες συνθήκες και να πολλαπλασιάζεται. Η δική μου φιλοσοφία είναι ότι δεν μπορείς να νικήσεις έναν αντίπαλο αν δεν τον μελετήσεις καλά, αν δεν τον κατανοήσεις βαθιά και αν δεν τον σεβαστείς. Μόνο αν δούμε τον καρκίνο ως έναν θαυμαστό μηχανισμό του κυττάρου θα βρούμε τις απαντήσεις που χρειαζόμαστε για να τον αντιμετωπίσουμε».

Ως καρδιολόγος, ο κ. Μιχελάκης ειδικεύεται στη θεραπεία της πνευμονικής υπέρτασης, μιας ανίατης και θανατηφόρου νόσου που οφείλεται στον πολλαπλασιασμό των κυττάρων στα τοιχώματα των πνευμονικών αρτηριών, με αποτέλεσμα την απόφραξή τους. «Η βιολογία αυτών των κυττάρων μοιάζει πολύ με εκείνη του καρκίνου και επίσης χαρακτηρίζεται από καταστολή των μιτοχονδρίων», λέει. Για μία ακόμη φορά. χωρίς τη συμμετοχή φαρμακευτικών εταιρειών -όπως και στις κλινικές μελέτες του καρκίνου τις οποίες πραγματοποίησαν- ο Έλληνας επιστήμονας και η ομάδα του ολοκλήρωσαν και δημοσίευσαν πρόσφατα κλινική μελέτη σε ασθενείς με πνευμονική υπέρταση, δείχνοντας ότι το DCA είναι υποσχόμενη θεραπεία και στην ασθένεια αυτή.