Ρετροπία κόντρα Ουτοπία

Του Άκη Ντάνου

ΕΙΝΑΙ πολλά πράγματα στην ζωή που μοιάζουν ακατανόητα μέχρι την στιγμή του επιστημονικού ορισμού τους, δηλαδή της συμπυκνωμένης εμπειρίας και γνώσης σε μια μόνο λέξη. Πολλές λέξεις αν και αποτελούν ορισμό, εν τούτοις αναγνωρίζονται πολλοί και διαφορετικοί δρόμοι για να καταλήξει κανείς στο ίδιο τελικό συμπέρασμα. Μια λέξη ορισμός, η Ουτοπία, σημαίνει τα μελλοντικά, αλλά διαφορετικά αποτελέσματα, διαμορφωμένα μέσα από το επιθυμητό του κάθε ουτοπιστή ή ακόμα και μέσω μιας επιστημονικής σύνδεσης ερμηνειών του παρόντος μεταφερόμενες και προσαρμοζόμενες στο μέλλον.

ΤΟ ΑΝΤΙΘΕΤΟ της Ουτοπίας προσδιορίστηκε επιστημονικά από τον Ζίγκμουντ Μπάουμαν ως Ρετροπία υποδηλώνοντας την αναζήτηση λύσεων στο παρελθόν, μια κατάσταση που στην Ελλάδα την ζούμε αρκετά έντονα με διαφόρους υποστηρικτές της αρχαίας εποχής. Όμως πέρα από τους κάθε λογής αρχαιόπληκτους ή προγονόπληκτους η Ρετροπία αναζητά συγκεκριμένες λύσεις από το παρελθόν, φαντασιακές ή μη, ενισχύοντας τη γνωστή φράση κάθε πέρσι και καλύτερα. Φυσικά δεν ανήκει στην Ρετροπία η αναφορά σε παλαιότερα πολιτικά συστήματα και σε παλαιότερες κοινωνίες, προκειμένου να εξαχθούν επιστημονικά συμπεράσματα ή να καταγραφούν συμπεριφορές, μέσα πάντα στο κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο της προσεγγιζόμενης εποχής.

Ο ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΟΣ τρόπος προσέγγισης των ποθούμενων λύσεων είτε ανασυρομένων από το παρελθόν είτε τοποθετουμένων στο μέλλον αδυνατίζει την κάθε διαφαινόμενη λύση αφού της αλλάζει το πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε ή πρόκειται να δημιουργηθεί. Κανείς δεν μπορεί να ξέρει επιμέρους συμπεριφορές και νοοτροπίες των αρχαίων Αργολιδέων πχ, αλλά ούτε είναι σε θέση με βεβαιότητα να προβλέπει καταστάσεις και συμπεριφορές στο εγγύς μέλλον, στην ίδια πάντα περιοχή. Κάθε προσπάθεια «δανικής λύσης» είναι καταδικασμένη σε αποτυχία και ιδιαίτερα λύσεων που προέρχονται από το παρελθόν. Ο Άνθρωπος όσο κι αν το επιθυμεί δεν μπορεί ούτε να γίνει άνθρωπος των σπηλαίων ούτε εξωγήινος.

Η ΕΙΔΟΠΟΙΟΣ διαφορά μεταξύ των δύο είναι ότι η Ουτοπία ως άγνωστη είναι πιο θελκτική, σε αντίθεση με την Ρετροπία που έχει στοιχεία περισσότερο φόβου του θανάτου και αναστολής της ανάπτυξης. Σημαίνει όμως Ρετροπία το αν θα ζητήσει κανείς χαμηλότερους τόνους ανάπτυξης ή παραγωγή χαμηλής έντασης; Όχι βέβαια γιατί ενώ έχει στοιχεία του παρελθόντος, που θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως ρετρό, στην ουσία απλά μειώνει την ταχύτητα ανάπτυξης δημιουργώντας τις προϋποθέσεις προσαρμογής του ανθρώπου στις νέες παραγόμενες ανάγκες του και στην αποβολή των περιττών «αναπτυξιακών στοιχείων» τα οποία οδηγούν στην αύξηση του κέρδους των ολιγαρχών και στην φυσική και ψυχική εξόντωση των εργαζομένων.

Ο ΡΕΤΡΟΠΙΣΤΗΣ είναι ένα άτομο που ουσιαστικά ελπίζει στην νεκρανάσταση παλαιών κοινωνιών ή ακόμα και προσώπων και στις περιπτώσεις που ταυτίζεται με πρόσωπα του παρελθόντος ή τα μιμείται ενδεδυμένος ανάλογα ή συμπεριφερόμενος ωσάν να πρόκειται περί μετεμψύχωσης, μάλλον χρίζει ψυχιατρικής περίθαλψης. Στην αντίθετη περίπτωση, ο Ουτοπιστής, χρειάζεται επιστημονική προσέγγιση της ουτοπίας και την μετατροπή της σε πράξη, αλλιώς κινδυνεύει να χαρακτηριστεί ως αιθεροβάμων.