Καθημερινά εδώ και τρία χρόνια προσπαθώ να δημιουργήσω την τράπεζα εθελοντών για τις φυλακές, ως υπεύθυνη του προγράμματος του ΤΘΣ του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, «Αναπτύσσοντας δεξιότητες ζωής στους έγκλειστους Τίρυνθας και Ναυπλίου». Έτσι λοιπόν, αν θα με συναντούσατε στο δρόμο σας, και αν είχατε επαγγελματικές και προσωπικές ικανότητες, θα σας έλεγα στα σίγουρα, όπως είπα μια μέρα στη Μάγδα Μάρα:
Αν έρθεις να κάνεις ένα εργαστήρι στις φυλακές θα τους μάθεις χίλια δυο πράγματα, θα ευχαριστηθούν ιδιαιτέρως οι έγκλειστοι και θα ευχαριστηθείς και εσύ ακόμα περισσότερο. Μόνο πρόσεχε μην κολλήσεις και δεν μπορείς να σταματήσεις.
Μερικές φορές εκστομίζουμε μια προφητεία και καθορίζουμε τον άλλον. Λέτε έτσι να συνέβη και με την Μάγδα;
‘Όχι, εγώ πιστεύω ότι μέσα στα σίδερα είναι η εμπειρία τόσο δυνατή που σε αιχμαλωτίζει. Απέφυγε να μου αρνηθεί σταράτα και ξάστερα, μιας και μου είχε μια αδυναμία ως καθηγήτριά της στο Μεταπτυχιακό όπου είχαμε αναπτύξει σχέση αγάπης και εκτίμησης. Επίσης είχαμε συνεργαστεί παλαιότερα στο Παράρτημα της Εθνικής Πινακοθήκης Αλεξάνδρου Σούτσου στο Ναύπλιο, όπου εκείνη έκανε εικαστικά προγράμματα για παιδιά τα τελευταία χρόνια και είχε δεχτεί τους μεταπτυχιακούς μας. Όταν ήρθε η ίδια να παρακολουθήσει το μεταπτυχιακό μας, η Μάρα Μάγδα αποτέλεσε ένα φαινόμενο. Τα έβρισκε όλα δύσκολα στην αρχή και στο τέλος έκανε θαύματα. Και μάλιστα ανέπτυξε μεγάλο πάθος. Η εξέλιξη στο ζητούμενο από τη μια μέρα στην άλλη ήταν εντυπωσιακή. Δεν μπορώ να ξεχάσω πριν τέσσερα χρόνια σε μια εκδήλωση του μεταπτυχιακού για το παραμύθι όταν αναπαράστησε αγάλματα και αντικείμενα που ανήκαν σε μουσείο και έστησε στο πανεπιστήμιο τεράστια άλογα από χαρτόνι που ζωντάνευαν. Επίσης στο μάθημα του κουκλοθεάτρου κατασκεύασε μια κούκλα ύψους τριών μέτρων την οποία και κίνησε επιδέξια.
Χωρίς και να το πολυκαταλάβει έγινε μόνιμη εθελόντρια στις φυλακές. Τη χρονιά 2017-18 ξεκίνησε με κατασκευές και μάσκες και φέτος πάλι ξεκίνησε με κατασκευές. Αμέσως μετά της ζήτησαν οι έγκλειστοι να ζωγραφίσουν έναν τοίχο σε ένα άχρωμο προαύλιο δίπλα από την αίθουσα του σχολείου. Ο διευθυντής κος Γιάννης Μπαρμπαγιάννης συμφώνησε με την πρόταση και έτσι ξεκίνησε η συζήτηση. Το πρώτο θέμα που έπεσε προς επεξεργασία ήταν το “δέντρο”. Ακολούθως προβάλαμε διάφορα δέντρα στους έγκλειστους που είχαμε βρει στο διαδίκτυο ενώ η κα Μάρα τους έδειξε δέντρα μεγάλων ζωγράφων και παρατήρησαν την απεικόνισή τους αισθητικά. Άμεσα τους ζήτησε να ζωγραφίσουν το δικό τους δέντρο στο χαρτί. Το θέμα ήταν οικείο καθώς όλοι είχανε δει ένα δέντρο, είχανε σκαρφαλώσει ή είχανε συνδυάσει την παιδική τους ηλικία με ένα από αυτά. Συζήτησαν αρκετά το θέμα, ακούστηκαν περίεργα ονόματα δέντρων καθώς η ομάδα είναι πολυπολιτισμική, αλλά πιστεύω ότι μετά από την εργασία μας εδώ και δύο χρόνια να έχει γίνει διαπολιτισμική, και είπαν ιστορίες για αυτά. Προϊούσης της συζήτησης, συνειδητοποίησαν κάποιες ομοιότητες του δέντρου με τον άνθρωπο. Καθένας τους μπορεί να αποτελεί και ένα δέντρο, λόγω της ρίζας που είναι τα ριζικά του, είναι οι γονείς του και η παράδοση του χώρου του, του κορμού που μεγαλώνει και είναι η παρουσία του και η υπόστασή του σε αυτόν τον κόσμο και των κλαδιών, που είναι, οι δράσεις του, οι δημιουργίες και οι επεκτάσεις του που απλώνονται και συναντάνε τους άλλους και το περιβάλλον. Σύμφωνα με την συμφωνία που κάνανε, καθένας θα ζωγράφιζε ένα δέντρο, το δικό του δέντρο. Στο χώρο που είχαν περάσει κάποια σκληρά χρόνια της ζωής τους, εκεί στον τοίχο της φυλακής, θα άφηναν κάτι από τον εαυτό τους. Είναι μια ανθρώπινη ανάγκη μας, να αφήνουμε τα σημάδια μας γύρω μας.
Συνέβη όμως αυτό που συχνά συμβαίνει σε πολλούς δημιουργούς. Όταν φτάσανε να πάρουν τα πινέλα, τότε λες και η εικαστικός Μάγδα Μάρα τους έδωσε μια καλλιτεχνική ελευθερία και αμέσως ξεπετάχτηκαν άλλες επιθυμίες. Ο Λεωνίδας και ο Βασίλης ήθελαν να ζωγραφίσουν άλογα. Ο Ντριτάν ήθελε να ζωγραφίσει ένα ποταμάκι, και οι άλλοι ουρανό, σύννεφα, πουλιά, την ελευθερία που είχαν χάσει. Λίγοι παρέμειναν σταθεροί στην απεικόνιση των δέντρων. Και άρχισαν τα πρώτα σχέδια, που η κα Μάρα κατεύθυνε με επιδεξιότητα και διακριτικότητα.
Υπολογίζαμε ότι θα χρειαστεί καμιά δεκαριά φορές να εργαστούν για να ζωγραφίσουν όλον τον τοίχο. Εκεί πέσαμε έξω. Ξεκινώντας από τον Οκτώβριο και αναπτύσσοντας τη ζωγραφική μια φορά την εβδομάδα, όποτε δεν έβρεχε και όποτε ήταν στεγνοί οι τοίχοι, φτάσαμε πριν το Πάσχα. Και ακόμα συμπληρώνουν λεπτομέρειες. Η επιφάνεια είναι μεγάλη, έχει περίπου 16 μέτρα μήκος και τεράστιο ύψος γύρω στα 8 με 9 μέτρα.
Μπήκαν σκαλωσιές. Βοήθησαν και οι σκάλες της φυλακής. Αυτό ενθουσίασε τους κρατούμενους, η έννοια του αντισυμβατικού και της μεγάλης διάστασης. Επίσης τους έδωσε την αίσθηση της ελευθερίας και της απογείωσης. Ζωγράφιζαν με ενθουσιασμό και στο τέλος ένας νέο μέλος που προστέθηκε στην ομάδα μας, ο Σταύρος, ήταν πολύ ικανός τεχνίτης-ζωγράφος και άρχισε τη λεπτομέρεια.
Έτσι λοιπόν η κα Μάρα έρχεται ακόμα για τις τελευταίες πινελιές και θα συνεχίσει, όπως μου δήλωσε. Η ζωγράφος είναι γεννημένη στο Ναύπλιο και προφανώς έχει διδαχτεί από το χώρο ένα μέρος της καλλιτεχνικής της έκφρασης. Σπούδασε στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών των Αθηνών στο εργαστήριο του Δ. Μυταρά. Αργότερα συνέχισε τις σπουδές της στο Τμήμα Γλυπτικής της Α.Σ.Κ.Τ., στο εργαστήρι του Γ. Λάππα. Δεν σταματάει. Συνέχισε τις σπουδές στην Ιστορία Τέχνης με την Μ Λαμπράκη – Πλάκα. Δεν σταματάει. Συνέχισε στο Τμήμα Χαρακτικής στο Royal College of Art στο Λονδίνο. Όμως πώς μπορεί να αφήσει τη Μαρμαρογλυπτική Σχολή στην Τήνο; Την τελειώνει και αυτήν. Δεν σταματάει. Αλλάζει χώρο τέχνης, για να κάνει περισσότερους επαγγελματικούς συνδυασμούς και τελειώνει το Μεταπτυχιακό μας που ασχολείται με τη Δραματική Τέχνη στην Έκπαίδευση και στη δια βίου μάθηση. Έτσι και επαγγελματικά ο βίος της είναι πολυδύναμος.
Πρόσφατα είδα μια θάλασσα τρομερή, έργο της στην έκθεση «Τα καϊκια που πληγώναμε» στο Ναύπλιο. Γενικά οι θάλασσες της είναι μαγευτικές. Ετσι και η δουλειά της με τους έγκλειστους για μένα είχε το χρώμα και τη δύναμη της θάλασσας. Η αντάρα της ψυχής και η ομορφιά. Ας μιλήσει η ίδια για την εργασία της στις φυλακές:
– « Ο δικός μου στόχος δεν ήταν το αποτέλεσμα όσο η διαδικασία και η συμμετοχή όλων. Αισθανόμουνα την ανάγκη τους για κάτι δημιουργικό. Κάτι που με συγκίνησε πολύ ήταν ότι θέλανε να τελειώσουν την εργασία για να τη δείξουν στα παιδιά τους που θα ερχόντουσαν στη χριστουγεννιάτικη γιορτή. Και όταν αυτό έγινε, εκείνη τη μέρα ένιωσα βαθειά συγκίνηση. Έχω την πεποίθηση ότι η τέχνη μπορεί να τους απασχολεί ευχάριστα, αλλά συγχρόνως να μαλακώνει την ψυχή, να τους κάνει καλύτερους ανθρώπους και να τους δίνει τη χαρά της δημιουργίας, της επικοινωνίας».
Η αλήθεια είναι πως οι έγκλειστοι μέσα στην απομόνωσή τους, τα πικρά συναισθήματα, τις στερήσεις από αγαπημένα πρόσωπα και κυρίως τη γεύση από τη χαμένη ελευθερία τους πίσω από τα σίδερα, τα χρόνια που έζησαν μέσα, τα χρόνια που δεν έζησαν τη ζωή, έχουν κάτι για να αισθάνονται ότι είναι ζωντανοί. Το δικό τους αποτύπωμα έκφρασης και τέχνης.
Άλκηστις Κοντογιάννη
Ομότιμη Καθηγήτρια ΤΘΣ Πανεπιστημίου Πελοποννήσου