Με αφορμή τις πολλαπλές απόπειρες δήθεν επικαιροποίησης της επετείου της 28ης Οκτωβρίου και την πληθωριστική επιτηδευμένη αρθογραφία για τα εθνικά ορόσημα που ετοιμαζόμαστε να εορτάσουμε τα επόμενα χρόνια (1821 και 1922), άρχισε επιτέλους να γίνεται ευρύτερα αντιληπτός ο ευτελισμός της ιστορικής επιστήμης. Από τους προπονητές της εξέδρας περνάμε στους ιστορικούς της εξέδρας.
Στον πλατωνικό «Πρωταγόρα», ο Σωκράτης λέει στον Αβδηρίτη φιλόσοφο ότι οι Αθηναίοι, που είναι σοφός λαός, όταν θέλουν να οικοδομήσουν, καλούν στην Εκκλησία του Δήμου τους οικοδόμους. Όταν θέλουν να ναυπηγήσουν, καλούν τους ναυπηγούς και ούτω καθεξής. Αν, όμως, κάποιος άλλος επιχειρήσει να τους συμβουλεύσει, που εκείνοι δεν τον θεωρούν ειδικό, καθόλου δεν δέχονται να τον ακούσουν, αλλά τον περιγελούν και κάνουν θόρυβο, ώσπου εκείνος να αποχωρήσει ζαλισμένος από τις αποδοκιμασίες.
Την συμβουλή του Σωκράτη την κρατούμε και σήμερα, έστω στις γενικές γραμμές της: δεν εμπιστευόμαστε την υγεία μας σε ανίδεους, δεν αναθέτουμε την οικοδόμηση του σπιτιού μας σε τσαρλατάνους και τη συντήρηση αεροπλάνων σε σκιτζήδες. Για αυτό και οι επιστήμες, τεχνικές και θεωρητικές, πιστοποιούνται με σπουδές και πτυχία.
Πέρα όμως από τη σοφία του Σωκράτη, ισχύει και η σοφία του Τζαβαλά Καρούσου, την οποία διέδωσε ο Τσαρούχης:«στην Ελλάδα είσαι ό,τι δηλώσεις». Και αφού είναι δύσκολο να παραστήσει κάποιος τον φυσικό επιστήμονα, υποφέρουν περισσότερο οι θεωρητικές σπουδές. Αλλά και εδώ υπάρχουν διαβαθμίσεις. Για να παραστήσεις τον φιλόλογο πρέπει να είσαι τζιμάνι σε αρχαίες γλώσσες. Για να δηλώσεις ψυχολόγος πρέπει πια να έχεις πιστοποιηθεί. Για να παραστήσεις όμως τον ιστορικό; Η κοινωνία δεν απαιτεί τίποτα. Απλούστατα, δηλώνεις ιστορικός.
Άμα σου αρέσει η ιστορία και θεωρείς επαρκή τα γνωστικά σου εφόδια, αυτοαναγορεύεσαι ιστορικός και δρέπεις δάφνες στο δημόσιο στίβο. Ας μην έχεις σπουδάσει ιστορία, ας μην ξέρεις τους κανόνες της επιστήμης αυτής, ας μην έχει κάνει ποτέ κοπιώδη πρωτογενή έρευνα σε αρχεία, ας μην έχεις καν διαβάσει σοβαρές μελέτες. Λες ότι είσαι ιστορικός και όποιον πάρει ο χάρος! Αρκετοί του είδους αυτού, που βρίσκουν τηλεοπτικά βήματα και πόρους να χρηματοδοτήσουν έκδοση βιβλίων, βομβαρδίζουν με ανοησίες εδώ και δεκαετίες το ελληνικό κοινό, συμβάλλοντας καθοριστικά στην παρακμή μας. Άλλοι προβάλλονται ως ιστορικοί εξαργυρώνοντας αποκλειστικά το προσωπικό κεφάλαιο που αποκόμισαν από άλλους χώρους, επιστημονικούς, πολιτικούς και κοινωνικούς, χωρίς όμως να πληρούνται τα ελάχιστα της επιστημονικότητας. Θύματα όλων αυτών πέφτουν συχνότατα πασίγνωστα πρόσωπα από το πολιτικό, οικονομικό και πολιτικό προσκήνιο, τα οποία μετά λαμβάνουν κρίσιμες αποφάσεις βάσει των πληροφοριών που έλαβαν από «ιστορικούς» της οκάς.
Εσχάτως, ενόψει των διακοσίων χρόνων από την ελληνική επανάσταση (1821-2021) και της εκατονταετίας από τη μικρασιατική καταστροφή (1922-2022), το πράγμα δείχνει να ξεφεύγει από κάθε έλεγχο. Η μισή και πλέον Ελλάδα ετοιμάζεται να γράψει βιβλίο και να δώσει διαλέξεις. Αλλά η φάβα έχει λάκκο. Οι εορτασμοί που ετοιμάζονται, από την κεντρική κυβέρνηση και άλλους φορείς, δημιουργούν προσδοκίες χρήματος και προβολής. Οπότε, βουρ στον πατσά! Όποιος προλάβει, κάποιον κύριο θα δει.
Και επειδή το ασφαλέστερο καταφύγιο του αγράμματου, του ημιμαθούς και του καιροσκόπου είναι ο εξυπνακισμός -με τη μορφή τάχα της πρωτοτυπίας- άρχισαν ήδη να προτείνονται ανερμάτιστες καινοφανείς αναγνώσεις των ιστορικών γεγονότων, έτσι χωρίς πρόγραμμα και μέθοδο, δίχως καμιά επιστημονική έρευνα και βάση. Μόνο και μόνο για να προκληθεί ντόρος και να προαχθούν ατζέντες, προσωπικές και ευρύτερες. Το κυνήγι της πρωτοτυπίας είναι όμως καταφύγιο και του σπεκουλαδόρου, αυτού που θέλει να χτίσει πολιτικά αφηγήματα για να υπηρετήσει σκοπιμότητες, ιδεολογικές και στενά κομματικές. Για να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις, μακάρι να προταθούν νέες ερμηνείες και καινούργια εξηγητικά σχήματα των ιστορικών γεγονότων. Αρκεί να στηρίζονται σε πρωτογενή έρευνα, να σέβονται τους κανόνες της επιστήμης και να γίνονται από ειδικούς επιστήμονες.
Τέτοια πειρατεία του χώρου της ιστορίας, τέτοιος αποικισμός του ιστορικού βιοκόσμου –για να παραφράσω τον Χάμπερμας- δεν έχει ματαγίνει στα επιστημονικά χρονικά του σύγχρονου ελληνικού κράτους. Για την ακρίβεια, δεν νομίζω να έχει συμβεί σε κανένα άλλο επιστημονικό κλάδο. Οι κίνδυνοι πολλαπλοί. Πέρα από τη σαβούρα που θα καταναλώσουμε, διακυβεύεται η επιβίωση της ιστορίας ως επιστήμης. Αν ευδοκιμήσει το τσίρκο που στήνεται, θα καταλήξουμε παντελώς ανιστόρητοι και χωρίς ιστορικούς. Θα απομείνουμε με τους ιστορικούς της εξέδρας και του καφενείου, οι οποίοι τείνουν να υπερβούν αριθμητικά τους προπονητές της εξέδρας.
* Ο Γιώργος Στείρης είναι αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας, ΕΚΠΑ
(αρχική δημοσίευση: www.huffingtonpost.gr)