Ο Όμηρος, ο Αριστοφάνης, το Κιάτο και η Τσικνοπέμπτη!

κνίσην δ᾽ ἐκ πεδίου ἄνεμοι φέρον οὐρανὸν εἴσω.
[Ομήρου Ιλιάδα, θ΄, 549]

Μετά τη γέννηση του κόσμου μάς λέει η Μυθολογία μας, συγκεντρώθηκαν σε μια περιοχή ονόματι Μηκώνη, τη σημερινή Σικυώνα, το Κιάτο Κορινθίας δηλαδή, θεοί και άνθρωποι κι ένας αρχαίος Τιτάνας ο Προμηθέας, να χωρίσουν τα αγαθά του Κόσμου. 

Πήρε ο Προμηθέας, φιλάνθρωπος και προνοητικός, τα σφαχτά, ξεχώρισε το λίπος, τα κόκκαλα, το τομάρι και τις καλές ψαχνές μερίδες τα μπον φιλέ και τα σχετικά σαν να λέμε και έκανε την απάτη του. Τύλιξε τα κρέατα μέσα στο δέρμα του σφαχτού, ενώ άλειψε τα κόκκαλα και τα περιτύλιξε με μπόλικο λίπος και μετά κάλεσε το Δία να διαλέξει πρώτος το μερίδιο που θα αναλογούσε στους θεούς. 

Οπαδός της εμφανίσεως και όχι της ουσίας ο αρχαίος θεός, θαμπώθηκε από το γυαλιστερό λίπος και το διάλεξε. Το παίρνει, το πιάνει στα χέρια του, τι να δει; Κόκκαλα από κάτω! Πυρ και μανία ο πατέρας των Θεών. Κι από κει λέει η μυθολογία ξεκίνησαν αρκετά δεινά που βασανίζουν τους ανθρώπους μέχρι σήμερα, αλλά αυτό ανήκει σε άλλη διήγηση. 

Οι άνθρωποι πήραν τα κρέατα χάρη στην φιλανθρωπία του Προμηθέα, έθρεψαν γενιές και γενιές αυξήθηκαν και πλήθυναν κατέκτησαν τη γη, υπέταξαν την αρχαία Μάνα στα καπρίτσια τους. Κι από κει, λέει η ιστορία, ξεκίνησαν αρκετά δεινά που μας βασανίζουν έως σήμερα, αλλά και αυτό ανήκει σε άλλη διήγηση. 

Με τη συμβουλή του Τιτάνα, οι άνθρωποι πήραν το λίπος και τα κόκκαλα που είχε ρίξει κάτω (χάμου που λένε οι Καταυλακιώτες) ο Δίας και έκτοτε το έκαιγαν πάνω στους βωμούς για να φτάνει η ιερή κνίσα, η τσίκνα δηλαδή στον Όλυμπο και να χορταίνουν οι θεοί με τη μυρωδιά να μην τους κρατάνε κακία που τους πήραν τα καλύτερα. 

Κάθε φορά λοιπόν, σε κάθε θυσία, σε κάθε αρχή, σε κάθε προσπάθεια, η δέηση προς τους θεούς περιλάμβανε την απαραίτητη τσίκνα. Γι’ αυτό και στα Ομηρικά Έπη, Ιλιάδα και Οδύσσεια, αναφέρεται συχνά η προσπάθεια των ανθρώπων μέσω της πλούσιας τσίκνας να εξευμενίσουν τους Θεούς, να τους δελεάσουν και να τους πάρουν με το μέρος τους. Συνήθως το πετύχαιναν, όμως καμιά φορά οι θεοί θυμώνουν όπως στη ραψωδία Θ΄ της Ιλιάδας και αρνούνται μυρίσουν τους λιπαρούς, γαργαλιστικούς καπνούς, γυρίζουν τα μούτρα αλλού και ρίχνουν την οργή τους στους ανθρώπους. «Μα οι τρισεύτυχοι θεοί δεν την γευόνταν, κι ουδέ τη δέχουνταν, τι ολόκαρδα την άγια Τροία μισούσαν», λέει ο Όμηρος. 

Μ’ αυτά και μ΄αυτά η Τροία έπεσε, ο χρόνος πέρασε, μα η τσίκνα, τσίκνα. Τόσο σημαντική ήταν που στην κωμωδία του «Όρνιθες» ο Αριστοφάνης πραγματεύεται ακριβώς αυτό: Τη διαδρομή της προς τους Ολύμπιους Θεούς και τα «διόδια» που έβαλε η Νεφελοκοκκυγία. 

Η Νεφελοκοκκυγία, η πολιτεία που ίδρυσαν τα πουλιά, μεταξύ γης και ουρανού σύμφωνα με τον Αριστοφάνη, εμποδίζει την τσίκνα από τις θυσίες να ανέλθει στον ουρανό και υποχρεώνει τους θεούς σε αναγκαστική νηστεία. «από εκείνη τη στιγμή δεν ανέβηκε σε εμάς τσίκνα από μεριά. // Έτσι, χωρίς θυσίες, νηστεύουμε, λες και είναι Θεσμοφόρια», λέει ο Προμηθέας στον βασιλιά Πεισέταιρο εξηγώντας την  «τραγική» κατάσταση των Θεών. Κι έτσι κάπως η τσίκνα γίνεται το αντικείμενο εκβιασμού των θεών, που αναγκάζονται να συμβιβαστούν με τον Πεισέταιρο και να δεχθούν να παντρευτεί την εκπάγλου κάλλους Βασίλεια και να θριαμβεύσει.

Τρέχοντας, περνάνε τα χρόνια, δεκάδες, εκατοντάδες, χιλιάδες και η τσίκνα εκεί. Σταθερή αξία. Τόσο αναγκαία και σταθερή που ενσωματώθηκε και στη χριστιανική πίστη και παράδοση. Άλλωστε όλες οι γιορτές της Άνοιξης, από τις Απόκριες, τα Ψυχοσάββατα, τις Νηστείες μέχρι τη Μεγάλη Εβδομάδα και το θαύμα της Ανάστασης, κουβαλάνε λίγο από τις συνήθειες και τις δοξασίες του προϊστορικού ανθρώπου, το δέος που αισθάνθηκε μπροστά στη μαγεία της φύσης να αναγεννιέται κάθε φορά, από κείνο που έμοιαζε με θάνατο. 

Έτσι λοιπόν, η ύπαρξη της Τσικνοπέμπτης είναι λογική και συμβατή με όλα όσα προαναφέραμε. Η τσίκνα παραμένει μια τυπική ή άτυπη δέηση, με την αξία της σημειολογίας της ολοζώντανη χιλιάδες χρόνια, τώρα. 

Η χριστιανική λατρεία και παράδοση λοιπόν, καθορίζει ότι η Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας του Τριωδίου, της Κρεατινής, όπως λέγεται, ονομάζεται Τσικνοπέμπτη ή Τσικνοπέφτη. Αυτή την ημέρα όλα τα σπίτια ψήνουν κρέας ή λειώνουν το λίπος από τα χοιρινά και ο μυρωδάτος καπνός (τσίκνα) είναι διάχυτος παντού. 

Η Τσικνοπέμπτη είναι στην πραγματικότητα η αρχή των εκδηλώσεων των Αποκρεών που θα κορυφωθούν με την Καθαρά Δευτέρα και τα Κούλουμα. Σε πολλές περιοχές της χώρας μας έχει ειδικό ρόλο και χαρακτήρα: Στη Θήβα για παράδειγμα ξεκινά το προξενιό που θα καταλήξει στο Βλάχικο Γάμο της Καθαροδευτέρας, στην Πάτρα γίνεται «ο γάμος της Γιαννούλας», στις Σέρρες ανάβουν μεγάλες φωτιές και χορεύουν. 

Όλα τούτα αποδεικνύουν ότι σ’ αυτή την όμορφη ελληνική γη οι άνθρωποι σαν ένα ποτάμι συνδέονται με το παρελθόν τους, καθώς ρέουν αδιάκοπα προς ένα μέλλον άδηλο. Πάνω και γύρω από το ποτάμι του χρόνου χιλιάδες πράγματα στέκουν να τους θυμίζουν ποιοι είναι κι από πού έρχονται. Και σίγουρα, κάπου εκεί ψηλά ανάμεσα στα σύννεφα της Νεφελοκοκκυγίας, ο ουρανός του ποταμού είναι θολός από την πλούσια τσίκνα!

Χρόνια πολλά για τη σημερινή, καλές απόκριες σε όλους!

Γιώτα Αθανασούλη