Σε κάθε φυσική καταστροφή, σε φαινόμενα όπως λιμοί, επιδημίες, σεισμοί, πλημμύρες, έντονες καταστροφικές κακοκαιρίες… η ενστικτώδης αντίδραση της ανθρώπινης κοινωνίας τείνει προς την αλληλεγγύη, τη ζωική ενστικτώδη συνένωση των ατόμων σε αγέλη ώστε να προστατευτεί ομαδικά, συλλογικά, η κοινότητα. Δημιουργείται λοιπόν πρόσφορο έδαφος για κοινοτισμό, συλλογικότητα, συνεργασία ώστε να ξεπεραστεί γρήγορα το πρόβλημα. Ο εξωτερικός εχθρός έχει πραγματική υπόσταση που για τον πολύ κόσμο, χωρίς επαρκή γνωστικά εφόδια, λαμβάνει μεταφυσική μορφή, εκλαμβάνεται ως πεπρωμένο, θεϊκή τιμωρία κλπ.
Όταν όμως η απειλή αρχίζει να απομακρύνεται, τότε η κοινωνία ξαναρχίζει να εξατομικεύεται, ο καθένας απομακρύνεται από το αίσθημα συλλογικότητας, επιστρέφει σταδιακά στον πρότερο ατομικισμό του, αναζητώντας και πάλι ικανοποίηση του εγωισμού του, επανεπιβεβαίωση των δικών του στερεοτύπων κατά τις απόψεις του πλησίον του και φυσικά όλης της κοινωνίας που εκφράζεται μέσα από τα πολιτειακά όργανα συντηρητικοποιείται, κι’ έτσι επανεμφανίζεται η αρχική, προ της καταστροφής, διάσπαρτη παραβατικότητα κι ανυποταξία στους όρους κοινής συμβίωσης κι αλληλοσεβασμού των κανόνων πολιτισμένου βίου που απιτούν κοινές θυσίες για καλύτερες συλλογικές απολαβές. Τότε αναβιώνουν παλιές νοοτροπίες φυλετισμού, τριμπαλισμού, τοπικισμού, τσιφλικισμού, ανάδειξη με αρνητικό τρόπο μικρών συνόλων αγέλης κατά της απέναντι και τελικά κατά της μεγάλης πανανθρώπινης οικογένειας. Ξαναγίνεται ο ρατσισμός βασικό εργαλείο αντίθεσης, μίσους, εξόντωσης αυτών που θεωρούνται εκτός αγέλης, ξαναβιώνεται η ξενοφοβία που πηγάζει στην άγνοια.
Μπορούμε να θεωρήσουμε την ανάπτυξη του πολιτισμού ως μακροχρόνιο αγώνα ενάντια στις πιο επικίνδυνα δυσμενείς προσπάθειες προς την κοινωνική συνύπαρξη. Είναι ένας αγώνας που δεν επιτρέπει παύσεις ή περισπασμούς, γιατί δεν υπάρχει τίποτα που αποκτήθηκε μια για πάντα. Όλοι μοιραζόμαστε την ίδια κατάσταση πλάνης. Και όσο μεγάλη κι αν είναι η απόκτηση και κατάκτηση της επιστήμης συλλογικά, η ατομική άγνοιά μας παραμένει πάντα άπειρη. Τα γεγονότα αυτών των ημερών το αποδεικνύουν ευρέως. Η σύγχγυση σχετικά με την πανδημία, τεράστια, αξεπέραστη, απαιτεί απόλυτη εμπιστοσύνη στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα που λειτουργεί ενιαία, συνεργατικά, συλλογικά.
Πρέπει λοιπόν να είμαστε πολύ προσεκτικοί. Αυτή η αντίθεση μεταξύ του κέντρου και της περιφέρειας, βορά και νότου, αναπτυγμένων και υπανάπτυκτων, ανώτερων και κατώτερων πολιτισμών, είναι ένας τρόπος “σκέψης” που μπορεί να οδηγήσει μόνο σε περαιτέρω διαιρέσεις και κατακερματισμό.
Οι μεγάλοι δάσκαλοι των σύγχρονων κοινωνικών επιστημών μάς έχουν διδάξει ότι οι άνθρωποι υπόκεινται παντού στις ίδιες ατέλειες και στις ίδιες δυστυχίες, δεν υπάρχουν διαφορετικά αίτια στις συμπεριφορές, που είναι κοινά και μελετώνται ενιαία. Αυτό που τους βελτιώνει ή κάνει τη δουλειά τους πιο παραγωγική είναι η υιοθέτηση κοινών κανόνων συμπεριφοράς που αλλάζουν το φάσμα των δυνατοτήτων και των αδυναμιών του καθενός, ανεβάζει τον πολιτισμό σε ποιότητα και κοινωνική ισχύ που μετράται σε αλληλεγγύη.
Εάν το χάσμα μεταξύ των διαφόρων περιοχών της χώρας δεν έχει γεφυρωθεί μετά από πολλά χρόνια κρατικής, θρησκευτικής, πολιτικής, πνευματικής, καλλιτεχνικής νουθεσίας των διαφόρων ελίτ, μέσω του παρεμβατισμού και παραδειγματισμού, αυτό οφείλεται στην επιμονή με την οποία η άρχουσα πολιτική τάξη και οι πελάτες της, οι αγέλες τους, επέμειναν στην παροξυσμική συντηρητική δεξιά αναδιανεμητική τους δραστηριότητα, κόβοντας από τους κομματικούς αντιπάλους για να δοθούν προνόμια στους δικούς τους ψηφοφόρους, ο οποίος διχασμός πελατειακών συμφερόντων αναπαράγει ηλιθιότητα πολιτικών σκοπών, απαξίωσης της πολιτικής και όλων των υπόλοιπων τομέων κοινωνικής συνύπαρξης του λαού. Η πολιτική διαφθορά ενός διεφθαρμένου πολιτικού πελατειακού συστήματος που βραβεύει την αναξιοκρατία, καταργεί κάθε προσπάθεια σε κάθε άλλη διάσταση κοινωνικής συνύπαρξης και καταδικάζει τελικά την ίδια την χώρα σε πτώχευση αξιών, σε πτώχευση παντού.
Θεωρώ πως η Ελλάδα θα βγει από τη φάση του φόβου της πανδημίας, την οποία αντιμετωπίζει γενικά με υπακοή στις κρατικές εντολές, έτοιμη να επιστρέψει στον γνώριμο ατομικισμό και φυλετισμό. Θα συνεχίσει να πιστεύει πως “οι “άλλοι”, οι εκτός αγέλης, θα είναι απειλή των συμφερόντων τους, να ανταγωνίζονται αρνητικά να καπηλευτούν μοχθηρά τα προνόμια των γειτόνων τους, θα συνεχίσουν σαν να μην έχει συμβεί τίποτα να περιμένουν από τον ισχυρό παίχτη, τον διαχειτιστή του κρατικού κορβανά, τον επαγγελματία πολιτικό δηλαδή, να τους διαθέσει προνόμια που θα κλαπούν από τον αντίπαλο “εχθρό”, τον εκτός αγέλης πλησίον, είτε είναι Ευρωπαίος αφού είμαστε Έλληνες, είτε είναι Αθηναίος αφού είμαστε επαρχιώτες, είτε είναι της Κάτω Παναγιάς αφού είμαστε της Άνω Παναγιάς…
Σε δύσκολους, απαιτητικούς καιρούς παγκοσμιοποίησης, έχουμε την τύχη να ανήκουμε σε μια μεγάλη ιστορική οικογένεια, την ευρωπαϊκή, η οποία στήριζε και συνεχίσει να στηρίζει την Ελλάδα σε κάθε τομέα, οικονομία, γεωστρατηγική, διπλωματία, πολιτισμό, δημοκρατικούς θεσμούς… και παραμένει μια προοπτική σωτηρίας μέσω της σύγκλισης λαών.
Παρά την ευρωπαϊκή γραφειοκρατία που δεν μπορεί να ευχαριστήσει κανέναν, η Ευρώπη θα γίνει όπως τη θέλουμε, η Μεγάλη Πατρίδα των Ευρωπαίων πολιτών αν αφήσουμε κατά μέρους τους τριμπαλισμούς και φυλετισμούς, τις διακρατικές βλέψεις με διαπραγματεύσεις διαφθοράς κάτω από το τραπέζι και καταξιώσουμε τον Ομοσπονδιακό προορισμό μας, τα Ενωμένα Ευρωπαϊκά Έθνη. Δεν εξαρτάται από άλλους. εξαρτάται αποκλειστικά από εμάς. Η ευρωπαϊκή ενοποίηση παραμένει εξαιρετική ιδέα. Το τίμημα της αποτυχίας του θα προκαλούσε καταστροφική κατάσταση, η οποία θα έφερνε τα πλατιά οικονομικά ασθενέστερα στρώματα, κυρίως των αδύναμων οικονομιών του νότου με το αβάσταχτο χρέος, στη μαύρη δυστυχία. Και γιαυτό ακριβώς, οι διακηρύξεις μιας σαφώς ανεπαρκούς πολιτικής τάξης, σε κάθε επίπεδο, ευρωπαϊκό, εθνικό, τοπικό, θα είχαν ελάχιστη αξία επιβίωσης.
Χρειαζόμαστε μια νέα πολιτική ταυτότητα ειλικρίνειας και συνειδητοποίησης των μελλοντικών κινδύνων τώρα για να μην επιστρέψουμε σε μια χαζοχαρούμενη κατάσταση διαφθοράς θεσμών. Και αυτό ξεκινάει μέσα από τη σοβαρότητα της πολιτικής σχέσης μεταξύ πολιτών και πολιτικών, σε κάθε επίπεδο κοινού βίου. Χρειαζόμαστε τώρα να ξεκινήσουμε μια νέα εποχή εξυγίανσης του πολιτικού μας βίου. Ο κίνδυνος είναι να επιστρέψει ο Έλληνας στο πρότερο ατομισμό του, να καλλιεργήσει και πάλι τον πολιτικό εγωισμό του, να επιστρέψει στη σχέση διαφθοράς με την φαύλη πολιτική φυλετικής αναξιοκρατίας και να θανατώσει την όποια ελπίδα επιβίωσης στη νέα παγκοσμιοποιημένη ανοιχτή κοινωνία της αξιοκρατίας και διαφάνειας.
* Ο Ευάγγελος Αλεξανδρής είναι Εκπαιδευτικός, Κοινωνιολόγος, Δημοσιογράφος
26 Απριλίου 2020