Ο καραγκιοζοπαίχτης Γιάννης Κόκκορης λάτρευε τα μουσεία! Πίστευε στον σημαντικό κοινωνικό αλλά και βαθιά ψυχαγωγικό τους ρόλο και ο σεβασμός προ τον μουσειακό χώρο και ιδιαίτερα στο μουσείο που του άνοιξε τον δρόμο προς το λαϊκό θέατρο, το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα, ήταν απεριόριστη.
Γράφει η Πόπη Καλκούνου
Ο Γιάννης Κόκκορης….μες στο μουσείο!
Η εξαγγελία της προέδρου του ΔΟΠΠΑΤ του Δήμου Ναυπλιέων κας Μαρίας Ράλλη για την δημιουργία ενός ΜΟΥΣΕΙΟΥ στην μνήμη του καραγκιοζοπαίχτη Γιάννη Κόκκορη είναι ένα τεράστιο πόνημα όπως κάθε μουσείο που ανοίγει στο κοινό ανά τον κόσμο.
Με χαρά διάβασα ότι έχει συσταθεί ειδική ομάδα και εκτιμώ ότι θα επιμεληθεί την μουσειολογική προσέγγιση της εν λόγω συλλογής, που αποτελεί ένα σημαντικό κομμάτι του λαϊκού θεάτρου της πόλης μας και της κοινωνικής της ιστορίας κατ’ επέκταση.
Με τα συγχαρητήριά μου λοιπόν προς το Δ.Σ του ΔΟΠΠΑΤ θα επισημάνω ότι η παρουσία του ΠΛΙ και των συνεργατών του, ιδιαίτερα του κου Κανέλλου Κανελλόπουλου και με προεξέχουσα την Ι. Παπαντωνίου καθώς και το Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου με την καθηγήτρια του κα Μαρία Βελιώτη, η οποία έχει ασχοληθεί μελετητικά με το λαϊκό θέατρο , η δε κα Σοφία Μπαντουβάκη καθηγητικό προσωπικό επίσης του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών σε παρελθόντα χρόνο, δούλεψε για έναν ολόκληρο χρόνο με τους φοιτητές της πάνω στις φιγούρες του θεάτρου σκιών οι οποίες ήταν μόνιμα εκτεθειμένες στην προθήκη του Παιδικού Μουσείου «ΣΤΑΘΜΟΣ», αλλά κι εξειδικευμένοι επιστήμονες που ασχολούνται με το εν λόγω αντικείμενο, θα αποτελέσουν θέλω να πιστεύω , την εγγύηση για τον δήμο Ναυπλιέων ότι το «Μουσείο Γιάννης Κόκκορης» θα είναι ένα Δημοτικό Μουσείο προδιαγραφών.
Μακράν εμού η διάθεση να προκαταλάβω την δημοτική αρχή, αλλά απλά να επισημάνω ότι ένα μουσείο από το κτιριακό συγκρότημα μέχρι τον φωτισμό των προθηκών και τις απαιτούμενες συνθήκες θερμοκρασίας και υγρασίας, είναι μια διαδικασία που στήνεται βήμα- βήμα και η οποία όμως είναι τόσο αναγκαία όταν έχεις στα χέρια σου ένα υλικό που σου έχουν εμπιστευτεί οι δωρητές, εν προκειμένω η οικογένεια. Καλείσαι λοιπόν να το συντηρήσεις, να το καταγράψεις, να το ταξινομήσεις με σκοπό να το διασώσεις προκειμένου να παραδοθεί στις επόμενες γενιές.
Ο Γιάννης Κόκκορης και το Θέατρο Σκιών
Το Θέατρο Σκιών λοιπόν, που φτάνει στην Ελλάδα από την Ανατολή και μαγεύει μεγάλους και μικρούς – κατ’ αρχάς τους μεγάλους και στην συνέχεια τους μικρούς – και το οποίο μετά την εμφάνιση του κινηματογράφου γίνεται αποκλειστικό θέαμα για παιδιά , παθιάζει και τον νεαρό γραφίστα Γιάννη, ο οποίος μέσα απ’ τον μπερντέ και τον μαγικό του κόσμο θα διαγράψει την δική του πορεία στην πόλη μας αλλά και στην ιδιαίτερη αυτή μορφή θεάτρου το οποίο συνθέτουν οι λατρεμένες Σκιές!
΄Όλα αυτά τα χρόνια που ο Γιάννης είναι μακριά μας συνειδητοποιώ ότι αυτή η τόσο πληθωρικά μοναχική και συγχρόνως τόσο οικεία στο σκηνικό αυτής της πόλης προσωπικότητα, δεν είναι καθόλου μα καθόλου εύκολα προσεγγίσιμη.
Γνώρισα τον Γιάννη Κόκκορη την δεκαετία του 80΄, όταν μόλις είχα αναλάβει την ευθύνη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Πελοποννησιακού Λαογραφικού Ιδρύματος (ΠΛΙ) και εκείνος είχε αρχίσει να μαγεύεται από τον κόσμο του μπερντέ ύστερα από μια σημαδιακή για εκείνον συνάντηση με την Ιωάννα Παπαντωνίου.
Το 1982, με αφορμή ένα μεγάλο αφιέρωμα που οργανώθηκε από το ΠΛΙ στη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη «Ο Παλαμήδης» για το Θέατρο Σκιών στην Ελλάδα, εκατοντάδες παιδιά συνεργάζονται με τον νεαρό τότε καραγκιοζοπαίχτη που δίνει τον καλύτερό του εαυτό, αισθανόμενος ότι έπρεπε να κερδηθεί το στοίχημα των εργαστηρίων και τα παιδιά της πόλης να γνωρίσουν το θέατρο σκιών μέσα από την διαδικασία της βιωματικής- εμπειρικής προσέγγισης.
Όντως τα παιδιά μαγεύονται στην κυριολεξία με το θέατρο σκιών αλλά και με τον ίδιο τον Κόκκορη και την εκπληκτική σχέση που ανέπτυσσε μαζί τους.
Ο ερευνητής και μελετητής του Θεάτρου Σκιών , καθηγητής Γιάγκος Ανδρεάδης που είχε την θεωρητική κάλυψη του αφιερώματος αλλά και την γενικότερη επιμέλεια του προγράμματος σε συνδυασμό με τους μελετητές Γιάννη Κιουρτσάκη και Βάλτερ Πούχνερ αποτελούσαν για τα μετέπειτα χρόνια σταθερές βιβλιογραφικές , και όχι μόνον, αναφορές του νεαρού καραγκιοζοπαίχτη.
Τα απογευματινά εργαστήρια για τα παιδιά και οι προγραμματισμένες παραστάσεις από επαγγελματίες καραγκιοζοπαίχτες, όπως ο Μιχόπουλος, ο Γιάνναρος, ο Σπυρόπουλος, του προσέφεραν την δυνατότητα να γνωρίσει την δουλειά τους εμπρός και πίσω απ’ τον μπερντέ.
Ο Γιάννης δημιουργεί ένα καταπληκτικό ομολογουμένως εργαστήρι με βασικό υλικό το χαρτόνι και το ρυζόχαρτο και παράλληλα αναπτύσσει μια ξεχωριστή σχέση με τους μικρούς εκπαιδευόμενους από το Ναύπλιο και την γύρω περιοχή που θα διατηρηθεί μέχρι να φύγει από κοντά τους, από κοντά μας. Αύτη την ιδιαίτερη σχέση του εμψυχωτή με το παιδικό και νεανικό κοινό την ζήλεψα πολλές φορές . Η ειλικρίνειά του και η απόλυτη καθαρότητά του χαρακτήρα του, πιστεύω πως ήταν τα μαγικά του εργαλεία, πέρα από το σφυρί και το κοπίδι, σ’ αυτό το ιδιαίτερα απαιτητικό κοινό , τα παιδιά, ενώ αυτά τα πρωτόλεια φιγούρας που κατασκεύασε μαζί τους, ήταν πάντα τα αγαπημένα του.
Ο καραγκιοζοπαίχτης Παναγιώτης Μιχόπουλος τον επηρεάζει πολύπλευρα. Η επιρροή εμφανής στις φιγούρες του. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν τις εξελίσσει με μια περισσότερο esthetique κατασκευαστική πρόταση , περισσότερο αισθητή στα τελευταία χρόνια της πορείας του.
Οι ατέλειωτες συζητήσεις πάνω στο Θέατρο Σκιών με τον κοινωνιολόγο Γιάγκο Ανδρεάδη του δίνουν τη δυνατότητα να προβληματιστεί για την πορεία του εν λόγω θεάματος στην σύγχρονη καθημερινότητα . Πάνω σ’ αυτήν την θεματική θα εκφραστεί πολλές φορές στο μέλλον ενώ ανιχνεύει την πιθανότητα αποτύπωσης λαϊκών τύπων της πόλης όπως η Γκρέτα., ο Πέτρο Ρούσο, ο Μελέτης κ.ά αλλά και τύπων που ξεπηδούν από την σύγχρονη ζωή. Αναφέρω ενδεικτικά τον «Καραγκιόζη Πανκ» ένα έργο που δημιουργεί με τα παιδιά των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του ΠΛΙ με αφορμή την συμμετοχή το μουσείου
«Β. Παπαντωνίου» στο φεστιβάλ που διοργανώνεται στην Πύλη Αμμοχώστου, στην Λευκωσία , προς τιμήν του Κύπριου καραγκιοζοπαίχτη Αντρέα Ιδαλία.
Το εργαστήρι Θεάτρου Σκιών του ΠΛΙ γίνεται καθημερινή ψυχαγωγία των παιδιών του Ναυπλίου και στέκι δημιουργίας για τον Γιάννη. Τον συντονισμό του αναλαμβάνει σε σταθερή βάση η τότε πρόεδρος του Σωματείου «Φίλοι ΠΛΙ» , ξεχωριστή κι’ αγαπημένη Λέλα Βασιλείου η οποία παθιάζεται και μελετά σε βάθος το μαγικό αυτό είδος θεάματος.
Οι αφίσες και το ανάτυπο με το έργο που έγραψε στην προσπάθεια του να αναδείξει την σταθερή δική του περιβαλλοντική προβληματική «Ο Καραγκιόζης Σκουπιδιάρης» , εκδίδεται με την επιμέλεια της άλλης προέδρου του Σωματείου «Φίλοι ΠΛΙ», αλησμόνητης Μαρίας Γκούμα.
Οι φιγούρες του φιλοξενούνται σε διάφορα ελληνικά μουσεία αλλά και σε θεματικές περιοδικές εκθέσεις: Μουσείο Ελληνικών Λαϊκών Μουσικών Οργάνων « Φοίβος Ανωγειαννάκης», Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης, Μουσείο Σπαθάρη κ.ά.
Προβληματισμοί και αναζητήσεις από τον πιο ώριμο πλέον Γιάννη Κόκκορη και παράλληλα δημιουργία του δικού του χώρου –εργαστήρι-στην παλιά πόλη του Ναυπλίου, για τα προς το ζην όπως έλεγε. ΄Ενα atelier, που ομολογουμένως δεν συναντούσες και πολλά εκείνη την περίοδο, ενώ ο δρόμος που το φιλοξενούσε είχε ταυτιστεί με την παρουσία του και τον ήχο του σφυριού του. Πολλοί συνδημότες μας επισημαίνουν ότι μετά το φευγιό του Γιάννη, η Σταϊκοπούλου βουβάθηκε….
Το Θέατρο Σκιών με την έλευση της 7ης τέχνης χάνει την δύναμή του από το ενήλικο κοινό, και γίνεται θέαμα για παιδιά, όπως προαναφέραμε. Αυτομάτως ο καραγκιόζης αποκτά διδακτική υπόσταση και η σκαμπρίοζικη φύση του διατηρείται μόνον στην εικόνα του μικρόσωμου καμπούρη, που την «παλεύει» καθημερινά!
Ο Κόκκορης όμως όταν τα φώτα του μπερντέ άναβαν ταυτιζόταν απόλυτα με τον λατρεμένο ανατολίτη για να περάσει μηνύματα και ιδεολογήματα χωρίς διδαχή αλλά με τρόπο που σε διαπερνούσε και σε ταξίδευε από τον λαϊκό αστικό τύπο έως τον εξ Εσπερίας γελωτοποιό και τέλος στον ανθρωπόμορφο ήρωα του Θεάτρου των Σκιών. Ένα πλάσμα μαγικό και ιδιότυπο. ..τον Καραγκιόζη!
Ο άλλος Γιάννης Κόκκορης…
Ο Γιάννης Κόκκορης όμως πέρα από την κατασκευή της φιγούρας, τις αναζητήσεις και τους προβληματισμούς του γύρω απ’ το θέατρο σκιών και το λαϊκό θέατρο ευρύτερα ιδιαίτερα για την συνέχεια του εν λόγω θεάματος στην σύγχρονη εποχή, ήταν πάνω από όλα ο αγαπημένος παιδιών και εφήβων!
Δεν ήταν μόνον ο εκπαιδευτής τους στο εργαστήρι. ΄Ηταν αυτός που τους προστάτευε, που τους αφουγκραζόταν και το σπουδαιότερο ήταν αυτός που έβλεπαν να ζει και να δουλεύει σε απόλυτη ταύτιση Λόγου και Πράξεων.
Τα παιδιά ένοιωθαν την ειλικρίνειά του και οι έφηβοι ήταν σίγουροι ότι ο δικός τους Γιάννης δεν θα τους διαψεύσει και δεν θα τους απογοητεύσει!
Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό του ντόπιου καραγκιοζοπαίχτη Γιάννη Κόκκορη ήταν η απόλυτη ταύτισή του ακόμα και σε ψυχοκινητικό επίπεδο με τον πρωταγωνιστή του θεάτρου σκιών. ΄Αλλωστε ο Γιάννης ανήκε στην γενιά εκείνη που είχε βίωμα από τις γειτονιές της Πρόνοιας και αυτό του προσέφερε την δυνατότητα να το μεταφέρει ζωντανά στην νεότερη γενιά, που προσέγγιζε το θέατρο σκιών κυρίως μέσα από την τηλεόραση. Ας επισημάνουμε, σ’ αυτό το σημείο, ότι στις μέρες μας χάνεται όλο και περισσότερο η επαφή της διαδικτυακής γενιάς με τον καταφερτζή μακρυχέρη…..
Πολύπλευρος λοιπόν και απρόβλεπτος ο καραγκιοζοπαίχτης που η πόλη αποφάσισε να τον τιμήσει με το πρώτο μάλιστα δημοτικό μουσείο!
Οι «φίλοι του Γιάννη Κόκκορη» και όλοι όσοι τον γνώρισαν και συνεργάστηκαν μαζί του ας μην συμβιβαστούν με μια έκθεση ή ένα εκθετήριο φιγούρων αλλά ας φροντίσουν ο καραγκιοζοπαίχτης της πόλης να αποδοθεί όχι μόνον ως έκθεμα αλλά σαν μια παρουσία που έχει την θέση της στο πάζλ της κοινωνικής της ιστορίας.