Περί «εξουσίας»… και «ηγεσίας» – Λεπτές εννοιολογικές αποχρώσεις…

Κάποιοι από τους αναγνώστες του κειμένου που ακολουθεί μάλλον θα πλήξουν γιατί ο τίτλος (και τα γραφόμενα) φαίνονται τόσο αυτονόητα, οικεία και μελετημένα… έτσι, τους προτείνω να μην συνεχίσουν την ανάγνωση… Κάποιοι άλλοι αναγνώστες μπορεί να βρουν μερικά ψήγματα ενδιαφέροντος… Ίσως κάποιοι προβληματιστούν… σε αυτούς προτείνω να συνεχίσουν την ανάγνωση…

Δυο υπέροχες λέξεις της γλώσσας μας… αν και δεν είναι υπέροχες (εύηχες) οι λέξεις αλλά οι έννοιες που αυτές περικλείουν και δηλώνουν.

Σύμφωνα με το (κατά την άποψή μου) περισσότερο έγκυρο λεξικό της ελληνικής γλώσσας (Liddell – Scott), η εξουσία σημαίνει “το έχειν την δύναμιν ή το δικαίωμα του πράττειν τι”. Προσοχή, όμως, γιατί η λέξη “εξουσία” σημαίνει επίσης και “την έπαρση, την αλαζονεία, την ισχύ, κατ΄ αντίθεσιν προς ό,τι είναι δίκαιον ή ορθόν”.

Η “ηγεσία” (σύμφωνα πάντα με το ίδιο λεξικό) συνδέεται με τα ρήματα προπορεύομαι, προηγούμαι, διευθύνω και οδηγώ καθώς, επίσης, νομίζω ότι πρέπει, θεωρώ καλόν…

Οι δυο λέξεις έχουν περάσει στην καθημερινή μας ζωή και γλώσσα και, συνήθως, χρησιμοποιούνται αδιακρίτως, έχοντας το ίδιο ή περίπου το ίδιο νόημα. Κυρίως η χρήση των λέξεων και των εννοιών που αυτές εννοούν, έχει εφαρμογή στην πολιτική, στις θρησκείες, στις τέχνες και στις επιστήμες (δυστυχώς) αλλά και σε όλα τα επίπεδα και τις δομές των ανθρώπινων κοινωνιών…

Έτσι, ο πλανητάρχης μπορεί να εξουσιάζει ή να ηγείται, ο πρωθυπουργός, ο υπουργός, ο περιφερειάρχης, ο δήμαρχος, ο πρόεδρος (για ευνόητους λόγους δεν θα προχωρήσω στον δημοσιογράφο, στον προϊστάμενο της υπηρεσίας, στον ιδιοκτήτη της ΠΑΕ!!!…), εξουσιάζουν ή ηγούνται…

Κατά τον ίδιο τρόπο ο Πάπας, ο Πατριάρχης, ο νομπελίστας επιστήμονας, ο προικισμένος καλλιτέχνης μπορεί να εξουσιάζουν ή να ηγούνται κοινωνικών ομάδων (βέβαια θα διατηρήσω κάποιες επιφυλάξεις για την χρήση των εννοιών σε ιδιαίτερες περιπτώσεις… για παράδειγμα μιλούμε για την ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων και όχι για την εξουσία τους… Για την οικονομία του χώρου και του χρόνου δεν θα επεκταθώ στο θέμα, αφού από φιλοσοφική άποψη, οι εξαιρέσεις καταρρίπτουν τους κανόνες…).

Εξουσιάζουν, λοιπόν, ή ηγούνται;

Είναι προφανές ότι μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο το κάθε άτομο είναι μοναδικό, έχει τα δικά του χαρακτηριστικά, τις δικές του ικανότητες. Είναι πιθανό να έχει (ή να θέλει να έχει) τον δικό του ρόλο της εξουσίας ή της ηγεσίας στο μικρο-περιβάλλον που ζει (που μπορεί να είναι η οικογένεια – πατριαρχική ή μητριαρχική – , η παρέα, ο συνδικαλισμός, η θεατρική ομάδα…).

Ας επικεντρωθούμε, όμως, στους κατέχοντες την “εξουσία” ή την “ηγεσία”.

Κατά την άποψη του υπογραφόμενου…

… η πρώτη αίσθηση είναι ότι η λέξη “εξουσία” αποπνέει μιαν αρνητική “αύρα” αφού αυτός που ασκεί εξουσία έχει το δικαίωμα να θεωρεί ότι κατέχει την αλήθεια για όσα λέγει και για όσα πράττει. Φυσικά, οι πράξεις αυτού που ασκεί την εξουσία έχουν άμεσο αντίκτυπο σε όσους απευθύνεται, σε όσους εξουσιάζει.

Σε αντίθεση με τη έννοια της “εξουσίας”, η “ηγεσία” περικλείει θετική ενέργεια, καθώς ο ηγέτης δεν διεκδικεί το απόλυτο της γνώσης και της αλήθειας των επιλογών του, αλλά προτείνει ποιο κατά την άποψή του είναι το καλό και πρέπει να υιοθετηθεί από το σύνολο. Ο ηγέτης οραματίζεται το μέλλον και την τύχη που θα έχουν οι προτάσεις του. Έχει το χάρισμα να κινητοποιεί τα μέλη μιας ομάδας που με ελεύθερη βούληση συμμετέχουν σε κοινές δράσεις. Φυσικά (και επειδή δεν υπάρχουν παντογνώστες), ο ηγέτης δέχεται τις απόψεις των ειδικών. Χρέος και ευθύνη του ηγέτη είνε να επιλέξει τους ειδικούς (τους ειδήμονες), την γνώμη των οποίων και πρέπει να εμπιστεύεται.

Η Ιστορία μας έχει δώσει δείγματα και για τους δύο τύπους ανθρώπων που διαχειρίζονται την εξουσία ή / και την ηγεσία … (δυστυχώς, σε κάποιες περιπτώσεις, τα αποτελέσματα για τον ανθρώπινο πληθυσμό ήταν δραματικά).

Εξουσία, λοιπόν, ή ηγεσία;

Εξουσιαστής ή ηγέτης;

Προσωπικά, θα προκρίνω τον ηγέτη…

Θ. Σ. Σπαντιδέας
20 Ιουλίου 2020