Του Δημήτρη Σαρρή*
Δυστυχώς, αυτές τις μέρες, βλέπουμε μια σειρά από αναδημοσιεύσεις άρθρων για τη Λευκορωσία και τις εκλογές που έγιναν εκεί. Δεν βλέπουμε όμως καμία σαφή γνώμη ή γνώση της κατάστασης. Απλώς αντιγράφουμε ότι γράφει ο Ευρωπαϊκός Τύπος, ξέροντας εκ των προτέρων το καταδικαστικό και καταγγελτικό ύφος των Ευρωπαίων απέναντι σε οτιδήποτε έχει να κάνει με τον ανατολικό “ζωτικό τους χώρο”.
Είναι κρίμα να χρησιμοποιούμε ορολογία του 1939 και να μιλούμε για “ζωτικό χώρο”, αλλά, τα τελευταία 20 με 30 χρόνια, οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης συμπεριφέρονται με γνώμονα αυτό, σε ολόκληρη την Ανατολική Ευρώπη. Ό,τι δεν κατάφερε η Βέρμαχτ το 1941-1944 το έχουν κάνει οι διάδοχες εταιρείες των χρηματοδοτών της, τα διάδοχα κράτη των συμμάχων της.
Οι Βαλτικές χώρες ήταν οι πρώτες που μπήκαν στην αγκαλιά της Ευρώπης πρόθυμα και ασυζητητί, μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ. Η Πολωνία, η Ουγγαρία, η Τσεχία και η Σλοβακία, η Ρουμανία και η Βουλγαρία, μέσα σε ελάχιστα χρόνια πέρασαν από την ακραία φτωχοποίηση της δεκαετίας του 1990 στην μεταμοντέρνα λιτότητα της ΕΕ. Οι κρατικές τους εταιρείες αγοράστηκαν σε χαμηλές τιμές, τα γερμανικά και γαλλικά σουπερμάρκετ (και όχι μόνο, τράπεζες, οπλικά συστήματα, κάθε λογής προϊόντα) βρήκαν το χώρο τους σε οικόπεδα παλαιών κρατικών εργοστασίων, οι κάτοικοι των χωρών αυτών έκαναν το όνειρο τους πραγματικότητα και ταξίδεψαν στο εξωτερικό, αρκετοί από αυτούς για να δουλέψουν και να παρέχουν φτηνά εργατικά χέρια στους νέους συμμάχους τους.
Υπάρχει και η περίπτωση της Ουκρανίας, που, ανάμεσα στην πίεση της Ρωσίας και την πλεονεξία της Ε.Ε. και των Η.Π.Α., διάλεξε τους δεύτερους, μέσα από μια αντιρωσική και αντιφατική “Επανάσταση” που έφερε τους φιλοδυτικούς ολιγάρχες και τους νεοναζί στην εξουσία και ακόμα κρατά τη χώρα στα χέρια της.
Πόσο καλά ζει ο κόσμος σε αυτές τις χώρες;
Αυτό είναι προς συζήτηση και προς ανάλυση, αλλά δεν είναι το θέμα της παρούσας, μικρής κλίμακας, επισκόπησης.
Σίγουρα στη χειρότερη μοίρα, κοινωνικά, οικονομικά και δημογραφικά, είναι αυτή τη στιγμή η Ουκρανία. Οι άλλες χώρες της περιοχής, ιδίως η Πολωνία και οι Βαλτικες χώρες, επιδίδονται σε έναν διαγωνισμό αντιρωσισμού, περιμένοντας τα εύσημα και τα δάνεια, από το ΝΑΤΟ και από τις Βρυξέλλες. Αδύναμες και εξαρτημένες οικονομίες, θεσμοί στη συνεχή δίνη της διαφθοράς.
Στην ίδια όμως περιοχή της Ανατολικής Ευρώπης υπάρχει και μια χώρα που αποτελεί το “μεγάλο άγνωστο” για τους περισσότερους Ευρωπαίους, η Λευκορωσία.
Γιατί αυτή χώρα έχει χαρακτηριστεί “δικτατορία”;
Γιατί πρέπει ο πρόεδρος της πάσει θυσία να φύγει;
Ποια είναι τα προβλήματα του κόσμου εκεί και γιατί αυτά δεν αναφέρονται;
Δεν μας δείχνουν σκηνές φτώχειας, ούτε συνεντεύξεις αγανακτισμένων πολιτών, αλλά ως βασικό επιχείρημα του κοινωνικού προβλήματος παρουσιάζεται η “παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων”.
Πρώτον, η Λευκορωσία έχει τον ίδιο πρόεδρο από το 1994, μετά από διαδοχικές εκλογές που πάντοτε θεωρούνταν νόθες από τους Ευρωπαίους, παρότι οι ίδιοι έστελναν συνεχώς παρατηρητές για να τις ελέγξουν. Οι κάλπες έδιναν κάθε φορά συντριπτικά ποσοστά υπέρ του προέδρου Λουκασένκο και αυτός συνέχιζε να κυβερνά χωρίς ουσιαστική αντίδραση ή αντιπολίτευση. Γιατί κακά τα ψέμματα, όταν υπάρχει πρόβλημα, όταν υπάρχει φτώχεια, υπάρχει και αντίδραση σε μια διακυβέρνηση.
Τόσα χρόνια ο Λουκασένκο απολάμβανε μια αδελφική σχέση με τη γειτονική Ρωσία, αποτελώντας μάλιστα βασική χώρα- πυλώνα της Ευρασιατικής Οικονομικής και Τελωνειακής Ένωσης, που φιλοδοξεί να είναι το αντίβαρο της Ε.Ε. Μόλις φέτος, το 2020, ο συσχετισμός αυτός άλλαξε. Η Λευκορωσία δεν δέχτηκε να πληρώνει πιο ακριβό πετρέλαιο στη Ρωσία και δεν δέχτηκε να έχει μια “αποικιακή” σχεδόν εξάρτηση από τη μεγάλη γείτονα χώρα. Πρόκειται για λαούς που μοιράζονται κοινή ιστορία και μιλούν την ίδια γλώσσα. Οπότε ο μεγάλος φόβος των Λευκορώσων είναι η “απορρόφησή” τους από τη Ρωσία. Αντέδρασε, λοιπόν, ο πρόεδρος Λουκασένκο και είπε ότι θα αγοράσει πετρέλαιο από αλλού και μάλιστα, φρόντισε να ασχολείται με την αγορά φθηνού πετρελαίου εν μέσω πανδημίας, προκειμένου να αποτινάξει και την πλήρη εξάρτηση από τους Ρώσους.
Το 2020 ήταν όμως και χρονιά προεδρικών εκλογών. Και μπορεί σε όλες τις προηγούμενες περιπτώσεις ο Λουκασένκο να δεχόταν πρώτα τα συγχαρητήρια της επανεκλογής του από τον Πούτιν, αλλά αυτή τη φορά τα πράγματα δεν ήταν έτσι. Λίγες εβδομάδες πριν τις εκλογές, η Λευκορωσία συνέλαβε δεκάδες Ρώσους μισθοφόρους που διέμεναν κοντά στην πρωτεύουσα επικαλούμενη λόγους ασφαλείας. Εδώ να σημειώσουμε ότι οι Ρώσοι και οι Λευκορώσοι κινούνται ελεύθερα ανάμεσα στις δύο χώρες, δουλεύουν ελεύθερα και διαμένουν χωρίς πρόβλημα και χωρίς βίζα. Αυτό επικαλέστηκε λοιπόν η Λευκορωσία. Επίσης, κατά τα γεγονότα μετά τις εκλογές της 9ης Αυγούστου, συνελήφθησαν αρκετοί Ρώσοι που συμμετείχαν στα επεισόδια, το κρατικό πρακτορείο της Λευκορωσίας έδειξε μάλιστα εικόνες και από Ρώσους νεοναζί. Η Ρωσία είναι εχθρική πλέον προς στον πρόεδρο Λουκασένκο κι ενώ το Ρωσικό Κομμουνιστικό Κόμμα τον υποστηρίζει ανοικτά, ο Ρώσος Πρόεδρος τον υπονομεύει επίσης ανοικτά.
Σε όλα αυτά, απόλυτα αναμενόμενες και οι αντιδράσεις από την Ευρώπη, από τις ΜΚΟ που ανησυχούν για τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Λευκορωσία, από τους Γερμανούς, τους Γάλλους και τους Πολωνούς που έβγαλαν “ψηφίσματα ανησυχίας για τον λευκορωσικό λαό”, ήδη πριν τις εκλογές. Προβοκάτσια έμπρακτη από τους Ρώσους, επεισόδια στημένα, προπαγάνδα σε κονσέρβα και επανάληψη των ίδιων επιχειρημάτων από την Ε.Ε. Όλοι θέλουν “το καλό και την ευημερία” της Λευκορωσίας. Κυρίως, ανησυχούν και στέλνουν ανθρώπους και οργανώσεις να καλύψουν τα γεγονότα…
Α, μην το ξεχάσουμε! Ο Λουκασένκο δεν “έκλεισε” τη χώρα του λόγω του κορωνοϊού. Αρνήθηκε τα κελεύσματα του Π.Ο.Υ. και αυτό τον έκανε ακόμα πιο μισητό για τα παγκόσμια Μ.Μ.Ε. Δεν ανέφερε κάνεις, βέβαια, ότι εκεί έγινε ένας τεράστιος αριθμός τεστ για τον ιό (ας ανατρέξουμε στο διαδίκτυο να δούμε αυτά τα στοιχεία) και επίσης, ότι εκεί έχουν πολύ καλύτερες επιδόσεις και κατά κεφαλήν αναλογίες σε αναπνευστήρες και ιατρικό προσωπικό από ότι σε πολλές χώρες της Δυτικής Ευρώπης. Κάποια στιγμή, ο πρόεδρος Λουκασένκο επικαλέστηκε και το γεγονός ότι του προσφέρθηκαν χρήματα, ως δάνειο, από το Δ.Ν.Τ. για να προχωρήσει σε “αποκλεισμό” κατά το ιταλικό πρότυπο. Δεν το δέχτηκε. Προτίμησε η οικονομία της χώρα του να μείνει ζωντανή.
Γιατί, λοιπόν, ανησυχούν τόσο οι δυτικοευρωπαϊκές χώρες για τη Λευκορωσία και για τα ανθρώπινα δικαιώματα εκεί;
Η απάντηση είναι απλή και είναι το βασικό νόημα της όλης υπόθεσης:
Η Λευκορωσία, όλα αυτά τα χρόνια, χάρη στην χρηστή και οργανωτική διοίκηση του Λουκασένκο, ενός σοβιετικής κοπής ηγέτη, που ελέγχει και προάγει την ανεξαρτησία της χώρα του, κατάφερε να είναι μια χώρα με πόρους, με τοπική βιομηχανία, με τοπικά προϊόντα, με σταθερή σχετικά οικονομία. Είναι η μόνη από τις πρώην σοβιετικές δημοκρατίες που δεν παρασύρθηκε στο ντόμινο της οικονομικής κατάρρευσης της δεκαετίας του 1990. Διατήρησε τις υποδομές, φρόντισε να παραμείνουν σχεδόν όλα υπό κρατικό έλεγχο, με υποδειγματική λειτουργία κρατικών εργοστασίων, βαριά εγχώρια βιομηχανία με νέο πυρηνικό σταθμό, τρακτέρ, ηλεκτρικές συσκευές, οπλικά συστήματα στα πλαίσια της κοινής αμυντικής πολιτικής με τη Ρωσία, αγροτικά και γαλακτοκομικά προϊόντα, είδη κατανάλωσης και είδη πρώτης ανάγκης, όλα “made in Belarus”.
Εκτός από αυτά, μια αξιοζήλευτη υποδομή του Δημοσίου Συστήματος Υγείας και Παιδείας, απίστευτη καθαριότητα σε δημόσιους χώρους, πρόνοια και λειτουργία των κρατικών μηχανισμών. Μια χώρα όπου, με λίγα λόγια, όλα λειτουργούν, τα τοπικά προϊόντα έχουν την αξία τους και ο κόσμος ζει κυριολεκτικά με αξιοπρέπεια, με πλήρη πρόσβαση σε αγαθά και νέες τεχνολογίες, χωρίς τις αντιθέσεις και το νεοπλουτισμό της Ρωσίας.
Όλο αυτό βασίστηκε στην εκμετάλλευση της εμπειρίας και της γνώσης του Προέδρου και του επιτελείου του σχετικά με το σοβιετικό σύστημα και τη διατήρηση των θετικών του στοιχείων. Κατά τα άλλα, ας μην φοβηθούμε εμείς οι Δυτικοί, για το ότι η Λευκορωσία είναι στερημένη από αλυσίδες ρούχων και φαστ φουντ, ούτε οι πολίτες της είναι στερημένοι από διακοπές στη Μεσόγειο ή άλλου. Υπάρχουν και αυτά. Υπάρχει και ο καπιταλισμός εκεί. Δεν είναι κομμουνιστικό το σύστημα τους.
Ούτε φτώχεια θα δει κανείς εκεί, ούτε παρακμή, ούτε σημάδια διεφθαρμένης διοίκησης. Ακριβώς το αντίθετο. Γιατί βλέποντας την καθημερινότητα μιας χώρας, καταλαβαίνεις πώς λειτουργεί και η διοίκησή της. Χαμηλούς μισθούς ναι, θα βρούμε και εκεί, όπως παντού άλλωστε, αλλά υπάρχει πρόνοια, πρόγραμμα και αξιοπρέπεια σε όλους τους τομείς, κάτι που πολύ εύκολα μπορεί να διακρίνει ένας απλός επισκέπτης.
Ο Λουκασένκο, ακολουθώντας το μοντέλο των μετασοβιετικών ισοβίων ηγετών της Κεντρικής Ασίας (αλλά και της Ρωσίας), κρατά γερά τα χαλινάρια της χώρας του και την έχει αποδεδειγμένα οδηγήσει σε έναν ασφαλή δρόμο σχετικής ευημερίας. Η Λευκορωσία αποτελεί ένα ζωντανό παράδειγμα σοφής διοίκησης, που όμως αντίκειται στο μοντέλο διακυβέρνησης της Ευρώπης. Κυβερνά ο ίδιος πρόεδρος για πολλά χρόνια με σιδηρά πυγμή, μην επιτρέποντας να υπάρχει ουσιαστικά αντιπολίτευση (αν υπάρχει και τέτοια διάθεση από τον κόσμο). Γίνονται εκλογές που του δίνουν κάθε τόσο συντριπτικά ποσοστά, αλλά δεν υπάρχει προσωπολατρεία. Προφανώς όταν έρθει το βιολογικό ή το φυσιολογικό, πολιτικό τέλος του, θα κλονιστεί η ίδια η ύπαρξη της χώρας. Ένα κλασσικό παράδειγμα παλιομοδίτικου πατερναλισμού που όμως σκοντάφτει συνεχώς στη διεθνή πρακτική.
Εμείς λοιπόν που ζούμε στις χώρες της “πραγματικής δημοκρατίας και της καλής διαχείρισης”, στις “αναπτυγμένες χώρες των ελευθεριών” και των “άμεμπτων κυβερνήσεων”, των ΜΚΟ και των εξαθλιωμένων από τα μνημόνια, στις χώρες όπου ο νεποτισμός μετρά πολλές γενιές εξουσίας, στις χώρες όπου οι πρόεδροι ανεβοκατεβαίνουν από πετρελαϊκές, και όχι μόνο, εταιρείες, εμείς που ζούμε, λοιπόν, πιο κοντά στον “παράδεισο” της Δυτικής Ευρώπης, έχουμε κάθε λόγο και δικαίωμα να ανησυχούμε για το λευκορωσικό λαό. Πρέπει να ανησυχούμε γιατί έχει ακόμα αγροτικούς συνεταιρισμούς με άψογες εγκαταστάσεις, γιατί η εγχώρια κρατική βιομηχανία βγάζει ακόμα και ρολόγια, γιατί τα κεντρικά, κρατικά σουπερμάρκετ του Μινσκ προάγουν τα εγχώρια ρούχα, γιατί οι δρόμοι της χώρας είναι σε άριστη κατάσταση και η δημόσια καθαριότητα και η ουσιαστική τάξη είναι ένα δεδομένο για όλους αγαθό. Πρέπει να ανησυχούμε γιατί η χώρα αυτή θέλει να είναι ακόμα ανεξάρτητη και μάλιστα θέλει να μην έχει εξάρτηση ούτε καν από τη Ρωσία.
Ο Λουκασένκο και η Λευκορωσία που έχει οικοδομήσει, βρίσκεται, δυστυχώς γι’ αυτήν, πάνω στη σιδηροδρομική γραμμή Μόσχας – Βερολίνου (ή αντίστροφα). Είναι ανάμεσα σε δύο πόλους εξουσίας, όπως ήταν πάντα η ίδια περιοχή. Μια χώρα που δημιουργήθηκε τον 20ο αιώνα, μέσα από της διάλυση των αυτοκρατοριών και κατοχυρώθηκε σαν κρατική οντότητα μέσα από τη σοβιετική διοίκηση. Αυτή η χώρα τώρα πιέζεται γιατί βρίσκεται στο “ζωτικό χώρο” δύο μεγάλων δυνάμεων. Είναι πραγματικά “προκλητικό” για τους Ευρωπαίους να μην έχει ακόμα αλωθεί από τα ευρωπαϊκά σούπερ μάρκετ και το δυτικό τρόπο ζωής όπως εμείς τον ξέρουμε. Είναι προκλητικό να τιμά συνεχώς το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πρέπει αυτά να ξεχαστούν και να σβηστούν, για να προχωρήσει η επέκταση του “ζωτικού χώρου” ξανά προς την Ανατολή.
Καλώς ή κακώς, ο Λουκασένκο σε κάποια χρόνια θα έχει φύγει από την εξουσία, μπορεί σε κάποιους μήνες ή σε κάποιες εβδομάδες, ή μπορεί να καταφέρει να ορίσει έναν ελεγχόμενο διάδοχο και να προσπαθήσει να ελέγξει και τη συνέχεια της χώρα του. Γιατί αν τα πράγματα αλλάξουν άρδην, ίσως πάψει να υπάρχει η Λευκορωσία με τη μορφή που υφίσταται μέχρι σήμερα.
Να λοιπόν, γιατί ο Λουκασένκο πρέπει να “πέσει” με κάθε τρόπο!
Είναι το κακό παράδειγμα τόσο για τους Δυτικούς, όσο και για τους Ανατολικούς του γείτονες και αποτελεί βέβαια και μελλοντικό “λάφυρο”, “έτοιμος” πλούτος προς εκμετάλλευση…
* Ο Δημήτρης Σαρρής είναι Ξεναγός – Ιστορικός