Η Ευρωπαϊκή Εβδομάδα των Πόλεων και των Περιφερειών (#EURegionsWeek) είναι το ετήσιο πανηγυρικό ραντεβού στις Βρυξέλλες μεταξύ των ευρωπαϊκών θεσμών και των εκλεγμένων στα όργανα αυτοδιοίκησης, αλλά και στις εθνικές αρχές, όπου συζητούνται τα θέματα κυρίως της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ και φυσικά τα ζητήματα αυτοδιοίκησης. Φέτος μάλιστα, στο περιθώριο των πολλών συζητήσεων και συναντήσεων, που έγιναν κυρίως διαδικτυακά, φάνηκε να προκαλείται περισσότερο ενδιαφέρον από άλλες φορές: κυρίως διότι βρίσκονται μπροστά μας οι αποφάσεις σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο για τα χρήματα του νέου ΕΣΠΑ και του Ταμείου Ανάκαμψης, όπως τα ξέρουμε οι περισσότεροι στην Ελλάδα.
Του Θοδωρή Καραουλάνη
Και αυτό που στις Βρυξέλλες φάνηκε πολύ έντονα φέτος ήταν ότι οι δήμοι και οι περιφέρειες όλης της Ευρώπης, της αυτοδιοίκησης συνολικά, δεν είναι διατεθειμένοι να αφήσουν στις γραφειοκρατίες και στις εθνικές αρχές το μοναδικό ιστορικά ύψος πόρων που θα αφιερωθεί τα επόμενα χρόνια για επενδύσεις, ενισχύσεις και επιχορηγήσεις σε όλη την Ευρώπη. Ειδικά για την Ελλάδα, ως γνωστόν, οι πόροι μπορεί να ξεπεράσουν τα 70δις ευρώ για τα επόμενα 7-9 χρόνια, αν αξιοποιήσουμε πλήρως τα διαθέσιμα κονδύλια.
Αξίζει να σημειώσουμε ότι η Ελλάδα είχε έναν πρωταγωνιστή στην Εβδομάδα των Περιφερειών, καθώς ο Περιφερειάρχης Κεντρικής Μακεδονίας Απόστολος Τζιτζικώστας είναι Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής των Περιφερειών. Εκείνος μίλησε (σε ορισμένες μόνο από τις επίσημες εκδηλώσεις) επισήμως εκ μέρους της αυτοδιοίκησης με την Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα Φον ντερ Λάιεν στην εναρκτήρια εκδήλωση, υποδέχθηκε διαδικτυακά την Καγκελάριο της Γερμανίας, ως Προεδρεύουσα χώρα, Άνγκελα Μέρκελ, συνομίλησε με τον Αντιπρόεδρο της Κομισιόν Φρανς Τίμμερμανς για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, και συζήτησε αναλυτικά με την Επίτροπο Συνοχής και Μεταρρυθμίσων Ελίζα Φερέϊρα για όλες τις επενδύσεις που τρέχουν, αλλά και των επόμενων χρόνων, από τα διαρθρωτικά ταμεία της ΕΕ.
Ο Έλληνας περιφερειάρχης, εκ μέρους των συναδέλφων του σε όλη την Ευρώπη, ανέλυσε πραγματικά και με διαφορετικές αφορμές κάθε φορά, τον ρόλο που παίζει η αυτοδιοίκηση στην εφαρμογή όλων των πολιτικών της ΕΕ. Και εν τέλει στα έργα και τις δράσεις που βλέπουν οι πολίτες δίπλα τους κάθε μέρα. Αυτό τονίστηκε ιδιαίτερα για την περίοδο της τωρινής πανδημίας, όπου οι δήμοι και οι περιφέρειες βρίσκονται στην πρώτη γραμμή της στήριξης των πολιτών αλλά και στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων, καθημερινά, και σε πολλά επίπεδα. Το ζήτημα αναδείχθηκε ιδιαίτερα στη συζήτηση με την Ελίζα Φερέϊρα, καθώς η Κομισιόν επέλεξε να ανακοινώσει τα αποτελέσματα των χρηματοδοτήσεων από την Πολιτική Συνοχής μέσα στην Εβδομάδα των Περιφερειών.
Ο κοινός τόπος όμως των τοποθετήσεων και το κλίμα που εισπράττει ένας ουδέτερος παρατηρητής φέτος είναι πολύ σαφής: η αυτοδιοίκηση στην Ευρώπη θέλει να έχει λόγο και ρόλο στις επιλογές που την αφορούν, στις αποφάσεις για την κατανομή των κονδυλίων, στα έργα που πρέπει να αποφασίζονται και να γίνονται κοντά στους πολίτες. Αυτό μπορεί να είναι πλέον κανόνας για τα έργα της πολιτικής Συνοχής (τις περισσότερες φορές), όσα δηλαδή χρηματοδοτούνται από το ΕΣΠΑ στην Ελλάδα αλλά τώρα υπάρχουν νέες προκλήσεις μπροστά. Και οι εθνικές κυβερνήσεις έχουν δείξει ήδη ότι επιθυμούν τον έλεγχο των χρηματοδοτήσεων…
Τι συμβαίνει με το Ταμείο Ανάκαμψης;
Λίγες μόνον ημέρες πριν την πρώτη προθεσμία για την υποβολή των εθνικών σχεδίων στις Βρυξέλλες, η Επιτροπή των Περιφερειών ζήτησε ευθέως να έχει ρόλο και λόγο τόσο επί των αποφάσεων όσο και επί της υλοποίησης των έργων και επενδύσεων που θα χρηματοδοτηθούν από το Ταμείο Ανάκαμψης. Το ζήτησε σχεδόν ευθέως ο Απόστολος Τζιτζικώστας. Και – ως εκ θαύματος – η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δεν ήταν αρνητική σε γενικό επίπεδο. Όπως συνηθίζεται στις Βρυξέλλες, με στρογγυλό τρόπο αποτύπωσε ότι βλέπει τις περιφέρειες και την αυτοδιοίκησης συμμάχους. Δεν το απέκλεισε δηλαδή, αλλά δεν προχώρησε και παραπέρα. Και αυτό γιατί όσον αφορά το Ταμείο Ανάκαμψης ειδικά οι κυβερνήσεις έχουν προς το παρόν κυρίαρχο ρόλο – και έχουν βάλει και δικαίωμα να κρίνουν τις εκταμιεύσεις προς κάθε κράτος – μέλος…
Ωστόσο ούτε η Επιτροπή των Περιφερειών σήκωσε τους τόνους…. Αφού στην παρουσίαση του πρώτου βαρομέτρου – έρευνας για το πώς βλέπουν οι πολίτες τη ζωή στις πόλεις και τις περιοχές τους σημείωσε τον ρόλο της αυτοδιοίκησης, τόνισε ότι η μείωση των (αυτοδιοικητικών) πόρων και εσόδων λόγω κορωνοϊού διακινδυνεύει την παροχή δημόσιων υπηρεσιών και ταυτόχρονα έκρουσε τον κώδωνα του κινδύνου για τη δημιουργία μιας «χαμένης γενιάς λόγω κορονοϊού», ειδικά για την νεολαία και τους ανέργους, αλλά και για τις αυξανόμενες περιφερειακές ανισότητες.
Στο βάθος η πράσινη οικονομία και ο ψηφιακός μετασχηματισμός
Η διαφαινόμενη αυτή συστράτευση στην ανάλυση μεταξύ των «γραφειοκρατών» της Κομισιόν και των εκλεγμένων από τους πολίτες αυτοδιοικητικών έκανε ίσως εντύπωση, αλλά φάνηκε μέσα στην εξέλιξη της Ευρωπαϊκής Εβδομάδας των Περιφερειών ότι είχε νόημα και ουσία…
Έτσι, ο Τιμμερμανς, ο οποίος είναι ο εκτελεστικός αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, απευθυνόμενος στον Τζιτζικώστα και στους άλλους αυτοδιοκητικούς, κάλεσε τις τοπικές και περιφερειακές αρχές να αναλάβουν την ευθύνη και να διαμορφώσουν την Πράσινη Συμφωνία σε τομείς που εμπίπτουν στις αρμοδιότητές τους. Και η Επιτροπή των Περιφερειών ευμενώς απιοδέχθηκε την πρόσκληση… Έτσι δημιουργείται μια, νέα θα λέγαμε, συμμαχία που θα έχει ως στόχο να παράσχει στις τοπικές και περιφερειακές αρχές τη στήριξη και τις γνώσεις που χρειάζονται για να εφαρμόσουν αποτελεσματικότερα την εθνική ανάκαμψη και τα κονδύλια της ΕΕ ώστε η Πράσινη Συμφωνία να καταστεί πραγματική σε κάθε κοινότητα, ιδίως όσον αφορά τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης των κτιρίων, την ανάπτυξη βιώσιμων μεταφορών και την προστασία των φυσικών οικοτόπων.
Από τη μία λοιπόν η βασική συνεργασία της ΕΕ με την αυτοδιοίκηση μέσα από την Πολιτική Συνοχής, από την άλλη η νέα συνεργασία με την Κομισιόν για την Πράσινη Συμφωνία, «δένει» η συνεργασία και μένουν οι εθνικές κυβερνήσεις να κάνουν τον επιτελικό σχεδιασμό… Θα ακολουθήσει σύντομα, όπως φάνηκε από τις συζητήσεις στις Βρυξέλλες, και αντίστοιχη πολιτική για τον ψηφιακό μετασχηματισμό αν και σε αυτόν τον τομέα τα πράγματα είναι πιο δύσκολα καθώς χρειάζονται επενδύσεις σε εθνικό επίπεδο (όπως τα δίκτυα 5G) και μεγάλες υποδομές, αλλά σίγουρα στις ψηφιακές δεξιότητες και στην επιχειρηματικότητα θα βρεθεί κοινός τόπος.
Τι αλλάζει στην Ελλάδα;
Τι σημασία έχουν όλα αυτά για τον κάθε ελληνικό τόπο; Πολύ συγκεκριμένη… Όπως αποκαλύψαμε πριν λίγες εβδομάδες, ο σχεδιασμός της ελληνικής κυβέρνησης είναι να κατευθυνθεί στις περιφέρειες περίπου το 33% του νέου ΕΣΠΑ. Και για το Ταμείο Ανάκαμψης, που η κυβέρνηση ακόμη δεν έχει ανακοινώσει βασικές λεπτομέρειες αλλά κάνει μόνο γενικές ανακοινώσεις και διαρροές, δεν υπάρχει περιφερειακή διάσταση. Αυτό ακριβώς παλεύουν οι αυτοδιοικητικοί: μέσα από τη συνεργασία με την Κομισιόν να υπάρξει μηχανισμός ώστε η διαχείριση των έργων από το ταμείο Ανάκαμψης να περάσει και μέσα από τις περιφέρειες, ενώ διεκδικούν ταυτόχρονα μεγαλύτερο ποσοστό του νέου ΕΣΠΑ.
Όλα αυτά μεταφράζονται σε περισσότερα ή λιγότερα εκατομμύρια ευρώ, από το σύνολο των 70 δις, για κάθε περιφέρεια της χώρας στα επόμενα 7, τυπικά, αλλά 10, ουσιαστικά, χρόνια. Και οι περιφέρειες μάλλον έχουν κάθε λόγο να «φωνάζουν» ότι δεν πρέπει να επαναληφθούν λάθη του παρελθόντος, με έναν αθηνοκεντρικό σχεδιασμό και διαχείριση που δημιούργησε πολλές δυσκολίες. Η συνοχή, με κοινωνικό αλλά και χωρικό περιεχόμενο, πρέπει να είναι η βασική συνιστώσα, με διακυβέρνηση όσο το δυνατόν πιο κοντά στον πολίτη.
Και αυτό δεν γίνεται από τα γραφεία των Αθηνών – ή κάθε πρωτεύουσας… Ευελπιστούν λοιπόν ότι με τις κατάλληλες συμμαχίες θα αλλάξει προς το καλύτερο το μοντέλο, που έχει επιτυχίες με την Πολιτική Συνοχής αλλά που με τον πακτωλό χρημάτων που προβλέπονται υπάρχει κίνδυνος να μείνουν «απέξω» οι τοπικές κοινωνίες. Η ελληνική κυβέρνηση πάντως έχει διακηρύξει ότι θα υπάρξουν πολλές και μεγάλες αλλαγές στη διαχείριση των κοινοτικών πόρων. Οι επόμενες εβδομάδες και λίγοι μήνες θα δείξουν αν θα καταφέρει η Αυτοδιοίκηση να πάρει μεγαλύτερο ρόλο ή αν θα επικρατήσει ένα συγκεντρωτικό μοντέλο διακυβέρνησης της κοινοτικής χρηματοδότησης για τα επόμενα χρόνια.
