Η αγαπημένη των Αργείων: Γιορτάζει η Παναγία Πορτοκαλούσα εν μέσω lockdown

Ίσως στο DNA των κατοίκων στο Άργος και των γύρω περιοχών να έχει περάσει από αρχαιοτάτων χρόνων η αγάπη προς την Παναγία την Πορτοκαλούσα ή Κατακεκρυμμένη. Αρχικά γιόρταζαν οι «Παρθένες» και γι αυτό ίσως εβάλλοντο τα Νιόπαντρα ζευγάρια με πορτοκάλια, όπως στην αρχαιότητα εβάλλοντο με αργιάχλαδα (γκορτσιές) που βλάσταναν στην περιοχή. Στην Παναγία του Βράχου, την «Κεκρυμμένη» έριχναν στους αρραβωνιασμένους, ιδίως όμως στους νεόνυμφους, πορτοκάλια και κυρίως κατά την εορτήν των Εισοδίων της Θεοτόκου στις 21 Νοεμβρίου, ημέρα που πανηγυρίζει ο ναός γι’ αυτό και το παρωνύμιο «Πορτοκαλούσα».

Η Παναγία Πορτοκαλούσα αποτελεί προστάτιδα των Αργείων, ακριβώς στο ίδιο σημείο που κάποτε η Ήρα η Αργεία προστάτευε το Άργος. Σήμερα 21 Νοεμβρίου γιόρτασε ο ναός για πρώτη φορά χωρίς πιστούς, λόγω lockdown.

Τα έθιμα από τους Βαλαχράδες μέχρι την ρίψη πορτοκαλιών μπλέκονται στους αιώνες της μακράς παρουσίας της αγαπημένης Παναγίας των Αργείων στο βράχο της Λάρισας.

 

Ο ναός και η ιστορία του

Ο Ναός της Παναγίας της Κατακεκρυμμένης ή Πορτοκαλούσας, ευρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά της Λάρισας επάνω στον βράχο, όπου την αρχαία εποχή υπήρχε ιερό της Ακραίας Ήρας. Η Παναγία αρχικά λειτουργούσε ως μοναστήρι και η ιστορία της ξεκινάει από το 1715 περίπου, οπότε και καταγράφεται η ύπαρξή της στο χρονικό του Ελληνορουμάνου χρονογράφου Κωνσταντίνου Διοικητή, ο οποίος ακολούθησε, απεσταλμένος της Βλάχικης αυλής του Ναζίν Νταμάς Αλή πασά, την εκστρατεία του εναντίον των Ενετών στην Πελοπόννησο.

 

Η Μονή από πολύ νωρίς έγινε πλούσια και άκμασε τόσο, ώστε αναφέρεται σε εφημερίδες της Κυβέρνησης του 1835 ως χωρίον του Δήμου Αργείων. Προεπαναστατικά μνημονεύεται ως ηγούμενος της Μονής ο Βενέδικτος (1803) και κατόπιν ο Παρθένιος μέχρι το 1845. Ο αξιολογότερος και τελευταίος ήταν ο παπα – Ανανίας Δαγρές από το Κουρτάκι, ο οποίος άνοιξε τον δρόμο που οδηγεί από τις Πορτίτσες στη Μονή και μεγάλωσε το κτιριακό συγκρότημα. Αναγκάστηκε όμως από τον Στρατηγό Δημήτριο Τσώκρη, με τον οποίο προφανώς δεν είχε καλές σχέσεις, να εγκαταλείψει το Άργος το 1855 και να μεταβεί σε μοναστήρι της Κοιλάδας. Κατόπιν τούτου, το 1856 η Μονή έγινε ενοριακός ναός και παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη. Το 1906, το Μεγάλο Σάββατο προς Κυριακή του Πάσχα, 4 Απριλίου, καταστράφηκε από πυρκαγιά, που προήλθε πιθανότατα από πυροτέχνημα.

 

Η Μονή συνδέθηκε με διάφορα γεγονότα της προεπαναστατικής και επαναστατικής περιόδου. Λειτούργησε το πρώτο σχολείο του Άργους (1798) με πρωτοβουλία των Περουκαίων. Επίσης, ιδρύθηκε εκεί το 1822 το πρώτο ελληνικό νομισματοκοπείο, το οποίο όμως δεν πρόλαβε να λειτουργήσει. Το 1833 η Κατακεκρυμμένη με διάταγμα παύει να λειτουργεί ως Μονή και τα περιουσιακά της στοιχεία περιέρχονται στο κράτος.

Τα σημαντικότερα από τα σωζόμενα ιερά κειμήλια είναι ένα Ευαγγέλιο έκδοσης Βενετίας (1776) και δύο εικόνες, μία των Εισοδίων της Θεοτόκου (1705) και άλλη μία, της Παναγίας Γλυκοφιλούσας. Ο Ναός της Παναγίας της Κατακεκρυμμένης ή Πορτοκαλούσας, είναι αφιερωμένος στα Εισόδια της Θεοτόκου και συγκαταλέγεται στα παραδοσιακά διατηρητέα μνημεία του Άργους.

 

Κατακεκρυμμένη

Η Μονή οφείλει την ονομασία της στην θαυματουργό εικόνα της Θεοτόκου η οποία βρέθηκε σε σπήλαιο (Κρύπτη) και ονομάζετε Κατακεκρυμμένη.

Κατά την παράδοση όταν ήταν κάποιος ασθενής έφερναν την εικόνα στο σπίτι και με αγρυπνία και προσευχές το πρωί όταν ανέβαζαν την εικόνα στο Μοναστήρι, αν η εικόνα ερχόταν ελαφριά ο ασθενής θα γινόταν καλά, αν ερχόταν βαριά (κούραζε δηλ. τον μεταφορέα ιερέα) ο ασθενής θα πέθαινε. Κατά το έτος 1919 ήταν στο Μοναστήρι η νεωκόρος με την κόρη της και άναβαν τα κανδήλια όταν χτύπησε τον Ναό κεραυνός και ερχόταν εναντίον της νεωκόρου άκουσε φωνή εκ της εικόνας να λέει (σε μένα ριχτεί όχι στα πρόβατά μου) και ο κεραυνός έπεσε πάνω στην εικόνα στο πρόσωπο του Χριστού και έσωσε της δύο γυναίκες, όταν ήρθαν οι Αργείοι να δουν τι έχει γίνει η εικόνα είχε φύγει από το προσκυνητάρι της και ήρθε μπροστά στην Ωραία Πύλη αιωρούμενη, προσπαθούσαν οι κάτοικοι να την κατεβάσουν μάταια όμως κάλεσαν Ιερέα έκανε παράκληση και η εικόνα έπεσε στα χέρια του.

 

Πορτοκαλούσα

Άλλη ονομασία της Μονής που διασώζετε ως σήμερα είναι της Πορτοκαλούσας νεότερη της προηγουμένης κατά το 1831 επί Καποδίστρια γιατί κατά την εορτή των Εισοδείων της Θεοτόκου συνήθιζαν να ρίχνουν στους Νεόνυμφους πορτοκάλια.

Κατά την αρχαιότητα, στον Ναό της Ηρας της Ακραίας, ο οποίος βρισκόταν περίπου στο ίδιο σημείο, οι νέοι μεταξύ τους έριχναν άγρια αχλάδια κατά την εορτή των Βαλαχράδων.

 

Η εικόνα

Η εικόνα ευρίσκεται μετά το νάρθηκα, αριστερά σε ξυλόγλυπτο κουβούκλιο και πρέπει να τη θεωρήσουμε έργο τέχνης ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας. Η όλη «κατασκευή» είναι εντυπωσιακή, διότι πρόκειται για μια «δίφυλλη» δημιουργία.

Στο αριστερό φύλλο εικονίζεται η Παναγία Γλυκοφιλούσα, η οποία σαν τρυφερή και στοργική μάνα σκύβει στο παιδί της με αγάπη. Το δεξιό φύλλο φέρει την ίδια επικάλυψη και επάνω ψηλά την επιγραφή «Αγίου Δημητρίου του Νέου» και σε δεύτερο επίπεδο (στο βάθος) δύο ανάγλυφες μορφές. Το ανάγλυφο αυτό είναι «αρνητικό» όπως τα καλούπια δηλαδή των γλυπτών.

 

Οι δύο μορφές δεν διακρίνονται καθαρά, γιατί υπάρχει στο μέσο του φύλλου ένας σταυρός, προφανώς μεταγενέστερη προσθήκη.

Πιθανότατα και με βάση την επιγραφή, η μία ανάγλυφη μορφή παριστάνει το Νεομάρτυρα Δημήτριο από το χωριό Λιγουδίτσα Τριφυλλίας, ο οποίος αποκεφαλίστηκε από τους Τούρκους στην Τρίπολη το 1803 και του οποίου η μνήμη εορτάζεται στις 14 Απριλίου.

Η άλλη μορφή παριστά πιθανότατα τον Οσιομάρτυρα Παύλο, ο οποίος καταγόταν από το Σοπωτό Καλαβρύτων και μαρτύρησε επίσης στην Τρίπολη το 1818 και του οποίου η μνήμη εορτάζεται στις 22 Μαΐου. Η κάρα του Αγ. Δημητρίου του νέου φυλάσσεται στο μητροπολιτικό ναό Αγίου Βασιλείου Τρίπολης, ενώ τα υπόλοιπα λείψανά του και ορισμένα από τα λείψανα του οσίου Παύλου φυλάσσονται στη Ιερα Μονή Βαρσών Μαντινείας.