Από την Αργολίδα στη Μαντίνεια τα αρχαία χρόνια

Μία από τις πιο γνωστές αρχαίες οδούς πρόσβασης στην Αρκαδία είναι η περίφημη «Κλίμαξ», αμαξήλατη οδός που συνέδεε τη Μαντινεία με την Αργολίδα. Σύμφωνα με ξένους και Έλληνες ερευνητές, αποτελεί ενα σπουδαίο αρχαίο έργο, μια από τις πιο σημαντικές οδούς του αρχαίου οδικού δικτύου, παρουσιάζοντας μάλιστα το χαρακτηριστικό ότι ήταν διευθετημένη σε πολλά σημεία σε τεχνητές βαθμίδες.

Την οδό αυτή χρησιμοποίησε και ο περιηγητής Παυσανίας στην περιήγησή του στην Αρκαδία, αναφέροντας μάλιστα ότι δεν τη βρήκε σε καλή κατάσταση: «η κάθοδος είχεν αύτη βασμίδας ποτέ εμπεποιημένας». Κατά την αρχαιότητα υπήρχαν, σύμφωνα και με την περιγραφή του Παυσανία («Αρκαδικά (ΙΙΙ 6,4., ΙΙ 24,57)) (σελίς 189-
192), τρεις άξονες για την σύνδεση του Άργους με την Μαντινεία Αρκαδία. Από βορράν προς νότο οι άξονες είναι: α) δια της Κλίμακος β) του Πρίνου γ) του Τρόχου, αντίστοιχα δηλαδή δύο για την Μαντινεία και μία για την 
Τεγέα, τα δυο μεγάλα οικιστικά κέντρα της Ανατολικής Αρκαδίας.

Η οδός της Κλίμακος άφηνε το Άργος στις πύλες της Δειράδος, τις νεώτερες Πορτίτσες, και διασχίζοντας την κοιλάδα του Ινάχου, μ’ ενδιάμεσο σταθμό τη Λυρκεία, την εγκατέλειπε στις Ορνεές για να ανέβει προς δυσμάς από την, αμέσως βορειότερα και παράλληλη με την του Ινάχου, κοιλάδα του ρέματος του Κεφαλόβρυσου, το σημερινό χωριό Δούκα Βρύση και Πάνω Μπελέσι / Κεφαλόβρυσο. Η άνοδος στην Κλίμακα / Πορτίτσα γινόταν από τον αυχένα του Αγίου Δημητρίου και την Ξυλόσκαλα. Η κάθοδος στην Αρκαδία γινόταν μέσω της διόδου της Πορτίτσας προς το Σάγκα με «ανοιχτές» στροφές και ανάλογα αναλήμματα, απ’ όπου και το τοπωνύμιο «Κλίμαξ», συνέχιζε προς το Διάσελο, Πικέρνι με κατάληξη την Αρχαία Μαντινεία. (Στο Διάσελο είχαν εντοπισθεί 
παλαιότερα ίχνη αρματροχιών).

Η οδός της Κλίμακος ήταν κατά την αρχαιότητα ένα ξεχωριστό και σημαντικό έργο για την Πελοπόννησο. Η διάνοιξή της υπήρξε κατά τα φαινόμενα προϊόν συναίνεσης τουλάχιστον της Μαντινείας και του Άργους, αν όχι και της Σπάρτης. Η οδός ξεκινούσε από το Άργος στις πύλες της Δειράδος, διέσχιζε την κοιλάδα του Ινάχου, έφθανε στις Ορνεές και από εκεί ανέβαινε προς τα δυτικά την κοιλάδα του ρέματος του Κεφαλόβρυσου, περνώντας κοντά από τα σημερινά χωριά Δούκα, Βρύση, Πάνω Μπελέσι και Κεφαλόβρυσο. Ο δρόμος στη συνέχεια ανέβαινε την πλαγιά του Αρτεμησίου όρους και εκμεταλλευόμενη τις υψομετρικές καμπύλες ανάμεσα στα 1050 μ. και 950 μ. διένυε τον αυχένα του Αγίου Δημητρίου και την ατραπό της Ξυλόσκαλας.

Η κάθοδος στην Αρκαδία γινόταν από τη «δίοδο της Πορτίτσας», προς το χωριό Σάγκα και συνέχιζε, σύμφωνα με έρευνες, προς το Διάσελο και το χωριό Πικέρνι προς τα δυτικά, για να καταλήξει στην Αρχαία Μαντινεία. Τη διαδρομή αυτή μελέτησε και σημειώνει σε χάρτη ο ερευνητής Fougeres. Ίχνη τμημάτων της Κλίμακος σώζονται μέχρι και σήμερα σε διάφορα σημεία. Στο Διάσελο είχαν μάλιστα εντοπισθεί παλαιότερα ίχνη αμαξοτροχιών.

Το σημαντικότερο όμως ίχνος της Κλίμακος είναι το πέρασμα (δίαδος) της Πορτίτσας στο Αρτεμήσιο, κοντά στο αρκαδικό χωριό Σάγκα. Η Πορτίτσα ή «πέρασμα του Σάγκα» ή «Μαρμαρένια Σούδα»είναι ένα γιγάντιο τεχνητό άνοιγμα ανάμεσα από τους βράχους, σε υψόμετρο 1097 μ. που χρησίμευε σαν διάβαση της οδού της Κλίμακος. Λαξευμένο από τους αρχαίους, αποτελεί μοναδικό μνημείο στον ελλαδικό χώρο και το σημαντικότερο σωζόμενο ίχνος του αρχαίου οδικού δικτύου στην Πελοπόννησο.

Η θέση της Πορτίτσας τοποθετείται στα σύνορα του Δ.Δ. Σάγκα με το Δ.Δ. Νεοχωρίου του Νομού Αργολίδας, χωριού που βρίσκεται σε μικρή απόσταση στην ανατολική πλευρά του Αρτεμισίου. Βρίσκεται σε μικρή απόσταση από τον αυχένα (διάσελο) «Πόρτες» του Αρτεμησίου (υψόμετρο 1074 μ.), πάνω σχεδόν από τη 
σήραγγα του Αρτεμισίου και σε ευθεία απόσταση 1.5 περίπου χλμ. από το Σάγκα. Στις Πόρτες καταλήγει μονοπάτι (καλντερίμι) στα ίχνη του αρχαίου δρόμου, το οποίο ξεκινά έξω από το χωριό και, ακολουθώντας μια δύσκολη διαδρομή προς τα ανατολικά, φθάνει στο σημείο αυτό. Ίχνη τμημάτων της αρχαίας οδού φαίνονται ακόμα και σήμερα σε διάφορα σημεία στην περιοχή.

Στη δίοδο της Πορτίτσας είναι εμφανή τα ίχνη της τεχνητής διάνοιξης, όπως ίχνη από χονδρό βελόνι και συναφή εργαλεία, καθώς και οι κάθετες αυλακώσεις του δαπέδου για να μη γλιστρά ο δρόμος. Το άνοιγμα του βράχου 
είναι σε πλάτος 3,2 – 5 μ. ενώ το ύψος της τομής του 1,5 – 6 μ. Το μήκος της διάβασης είναι 22 μ. Πριν από την είσοδο της διόδου και στη δυτική πλευρά της κορυφογραμμής σώζεται η κοίτη της αρχαίας οδού. Έχει πλάτος 2,20 – 2,50 μ. και ανεβαίνει με μικρή κλίση από τις Πόρτες. Επίσης, είναι ορατά τα ίχνη του εκβραχισμού στο ανατολικό κράσπεδο της οδού. Κοντά βρίσκεται το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. Στην περιοχή έχει εντοπισθεί από τον ερευνητή Howell ιερό των γεωμετρικών χρόνων, ίσως του Ερμή, γεγονός που μαρτυρά τη διαχρονικότητα της διάβασης αυτής.

Το τοπωνύμιο Κλίμαξ αποδίδεται στα τεχνητά έργα που διευκόλυναν την κάθοδο, «τας βαθμίδας» δηλαδή του Παυσανία. Με δεδομένο ότι η διαδρομή της αρχαίας οδού προς Αργολίδα γινόταν από την Ξυλόσκαλα, η κάθοδος (δυτική) στην Αρκαδία είναι πολύ πιο απότομη από την ανατολική, και μάλιστα χαρακτηρίζεται από διπλάσια υψομετρική διαφορά. Φαίνεται λοιπόν ότι η δυτική κάθοδος στην Αρκαδία εξασφαλιζόταν από τεχνητές ευρύχωρες κλιμακωτές βαθμίδες – αναλήμματα που θα πρέπει να επέτρεπαν «ανοικτές» στροφές για να στρίβουν οι άμαξες.

Κληρονόμος του αρχαίου έργου της Κλίμακος είναι το καλντερίμι «Σκάλα» της Τουρκοκρατίας που σώζεται έως σήμερα. Πάντως το καλντερίμι είχε διαφορετική διάνοιξη από την αρχαία οδό και περισσότερες (12) και πιο κλει-
στές στροφές από αυτή. Από την κατασκευή των απαραίτητων τεχνικών έργων στήριξης στην απότομη πλαγιά, όπως και των βαθμίδων, διαφαίνεται ότι η οδός της Κλίμακος υπήρξε πρωτόγνωρο έργο για την εποχή. Έργο που πρέπει να άφησε άσβεστες μνήμες στις επόμενες γενιές, αφού κάποιες παραδόσεις που ακόμα διασώζονται στα γύρω χωριά της Αργολίδας και της Αρκαδίας μιλούν για «αραμπάδες που ανέβαιναν τη Μαρμαρένια Σούδα» και για «πριγκίπισσες, νεράϊδες και θεριά» (εργασίες των Pritchett και Ν. Αντωνακάτου).

Από την Κλίμακα και το πέρασμα της Πορτίτσας πέρασε ο Φειδιππίδης ο Αθηναίος, στη μνημειώδη πορεία του προς τη Σπάρτη, για να ζητήσει βοήθεια, με εντολή του Μιλτιάδη, από τους Σπαρτιάτες για λογαριασμό της Αθήνας, η οποία βρισκόταν προ της περσικής απειλής. Η προσπάθεια αυτή του Αθηναίου αγγελιοφόρου αναβιώνεται σήμερα στα πλαίσια του αθλήματος «Σπάρταθλον». Πρόκειται για υπερμαραθώνιο αγώνα που 
διοργανώνεται από το 1983.

Η σημασία της της Πορτίτσας υπήρξε διαχρονική, αφού με την ευρύτερη περιοχή του χωριού Σάγκα αποτέλεσε σε όλα τα μεταγενέστερα χρόνια, τη ρωμαϊκή περίοδο, τη βυζαντινή περίοδο και την επανάσταση του ‘21, προσφιλές πέρασμα από την Αρκαδία προς την Αργολίδα. Το πέρασμα της Κλίμακος από το Σάγκα μέχρι το πέρασμα της Πορτίτσας είναι μοναδική εμπειρία για τον επισκέπτη, αφού προσφέρει πανοραμική θέα στην περιοχή, το μαντινειακό λεκανοπέδιο, το «Αργόν πεδίον» και στην εθνική οδό που βρίσκεται χαμηλότερα. Ας σημειωθεί ότι η πρόσβαση στη θέση της Πορτίτσας είναι εύκολη σήμερα, αφού στις Πόρτες οδηγεί χωμάτινος δρόμος που έχει διανοιχθεί από τη ΔΕΗ.

Βιβλιογραφία:
Γ. Α. Πίκουλας, (α) «Κλίμαξ», 279-283, 1990-91, (β) έρευνες 1981, 1992, 1993-94, (γ) Αρχαίο Οδικό Δίκτυο στην Πελοπόννησο [Χ. Αλεξοπουλος – arcadia.ceid.upatras.gr, Εικονική περιήγηση].