Μνήμη Γιώργου Ρούβαλη: μικροϊστορία του Ναυπλίου

Στον Ψαρομαχαλά των αγγέλων βρίσκεται πια ο Γιώργος Ρούβαλης αφήνοντας σε όλους εμάς ένα μεγάλο και εξαιρετικό έργο, ιδιαίτερα με τις μικροϊστορικές προσεγγίσεις του στην ιστορία της αγαπημένης του πόλης, του Ναυπλίου.

«…Η χαρά μου που ξανάβρισκα την πόλη μου, όπου τόσο ευτυχισμένα παιδικά χρόνια είχα ζήσει – πάλι από τύχη – εκφράστηκε ακριβώς να ανασυνθέσω μέσα από τη γραφή τα χρόνια εκείνα του 50, 60 και 70, αλλά και να ξαναπλησιάσω τους συμπολίτες μου, να ακούσω τι είχαν να μου πουν, πως είχαν ζήσει, τι σκέφτονταν για την πόλη μας, για τη ζωή και την κοινωνία».  Με τα λόγια αυτά περιέγραφε ο Γιώργος Ρούβαλης τον εσωτερικό του οδηγό στην ανάδειξη χώρων και προσώπων του Ναυπλίου, αναδεικνύοντας παράλληλα τη σημασία που έχει για τον ερευνητή της μικροϊστορίας το προσωπικό συναίσθημα. Είναι ακριβώς αυτό που τον κινητοποιούσε σε μια μεγάλης αξίας κοινωνική ανασκαφή χαρίζοντάς μας λεπτομέρειες οργάνωσης και λειτουργίας μιας πόλης, αλλά και γενικότερα νέους τρόπους ανάγνωσης των της ιστορίας των τοπικών κοινωνιών. Αυτό το προσωπικό συναίσθημα ξεχείλιζε σε όλα του τα αφηγήματα, αλλά ήταν ιδιαίτερα χαρακτηριστικό με τις τρεις αφηγήσεις του για το Ναύπλιο: Ναύπλιον, Σπηλιάδου 1 (2008), Οι πέτρες και οι άνθρωποι. Μικροϊστορία του Ναυπλίου (2009), Ψαρομαχαλάς-Η ψυχή του Ναυπλίου (2012).

Η τελευταία εικοσαετία θα πρέπει να είναι η πιο πλούσια στο επίπεδο των ερευνητικών διαθέσεων και των ιστορικών, κοινωνικών και ανθρωπολογικών καταγραφών για την Αργολίδα. Έχω την αίσθηση πως γίνεται μια συνεχής προσπάθεια μελέτης και ανάδειξης των τοπικών κοινωνιών που το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η συστηματοποίηση. Ενώ, δηλαδή, και τα προηγούμενα χρόνια υπήρξε η διάθεση καταγραφής ιστοριών, εθίμων, γεγονότων, κλπ, το αποτέλεσμα ήταν μια διάσπαρτη παραγωγή κειμένων μνημονικού περισσότερο χαρακτήρα.  Η διαφορά με το σήμερα σίγουρα οφείλεται στην εμπειρία και τις γνώσεις που έχουμε αποκτήσει για τα θέματα αυτά και τις διαδικασίες καταγραφής, αλλά νομίζω πως σημαντικός παράγοντας είναι και ο εκδοτικός. Το γεγονός δηλαδή ότι με μεγαλύτερη ευχέρεια από άλλοτε ένας συγγραφέας ή ένας ερευνητής θα βρει ανταπόκριση από τοπικές κυρίως εκδοτικές διαθέσεις ώστε να δημοσιοποιήσει τα αποτελέσματα της προσπάθειάς του.

Η μικροϊστορία του Ναυπλίου του Γιώργου Ρούβαλη συνολικά. εγγράφεται σε αυτήν ακριβώς την προσπάθεια μιας περισσότερο συστηματοποιημένης καταγραφής και ανάλυσης του τρόπου ή των τρόπων με τους οποίους μια κοινωνία ενεργεί, οργανώνεται και κυρίως μιλάει για τον εαυτό της. Το προσωπικό συναίσθημα έχει μια τεράστια δημιουργική σημασία για τη μικροïστορία, διότι κινητοποιεί τον ερευνητή σε μιας μεγάλης αξίας κοινωνική ανασκαφή που ανοίγει νέους δρόμους στην ανάγνωση των τοπικών κοινωνιών.

Θέλω εδώ να μνημονεύσω την άποψη ενός μεγάλου ιστορικού, βασικού θεωρητικού της μικροïστορίας ή όπως ο ίδιος ονομάζει, «της ιστορίας από τα κάτω, της ιστορίας των κοινών ανθρώπων», του Εric Hobsbawm : «Οι περισσότερες πηγές της ιστορίας των κοινών ανθρώπων αναγνωρίστηκαν ως πηγές επειδή κάποιος έθεσε ένα ερώτημα και μετά έψαξε απεγνωσμένα ολόγυρα να βρει έναν τρόπο – οποιονδήποτε τρόπο – να απαντήσει σ’αυτό».

Αυτή η ίδια διάθεση διαπερνά το έργο του Γ.Ρούβαλη. Η λογική του Γ.Ρούβαλη, η τεχνική του επίσης, είναι μια λογική περιδιάβασης. Και το θετικό της λογικής αυτής είναι η αποτύπωση χώρων και προσώπων με περισσότερο βιωματικό τρόπο, ξετυλίγοντας την ιστορική μνήμη ή, άλλοτε, καταγράφοντας το λόγο, το ζωντανό λόγο και τις συμπεριφορές. Ξεκινώντας από τα προσωπικά του βιώματα, το ίδιο του το σπίτι και την οικογένεια, ανοίγεται σε ένα χώρο και τους ανθρώπους που τον προσδιορίζουν. Θα επαναλάβω κάτι που είχα γραψει για το «Σπηλιάδου 1», λέγοντας πως αυτού του είδους η εκκίνηση μπορεί να φαντάζει εγωκεντρική, πιστεύω όμως πως το άνοιγμα ενός ιδιωτικού χώρου στην κοινή θέα, δηλώνει την ακριβώς αντίθετη εκτίμηση του εγωκεντρισμού. Με άλλα λόγια καταργώντας το απροσπέλαστο του ιδιωτικού χώρου, τον παρουσιάζει στο φως της μέρας και ανοίγοντας διάπλατα την πόρτα του πέτρινου σπιτιού της Σπηλιάδου 1, μας βγάζει έξω στην άπλα της πόλης, στους δρόμους της, τα μαγαζιά της, τους ανθρώπους της, την ιστορία της.

Στον δρόμο αυτό συναντιούνται πρόσωπα γνωστά και άγνωστα, ντόπιοι και ξενοτοπίτες, άνθρωποι που έφτασαν εκεί από καινούριο ξεριζωμό και άλλοι που αναζήτησαν μια νέα μικρή πατρίδα. Ο Γ.Ρούβαλης εστιάζει στο πρόσωπο, καταγράφει τα στοιχεία της κοινωνικής του τροχιάς και ακολουθεί τα βήματά του στο Μεγάλο Δρόμο, στην Πρόνοια και στον Συνοικισμό, στο Νέο Βυζάντιο.

Η ανασκαφή που επιχειρεί φέρνει ανάκατα ευρήματα που τα ταξινομεί στη λογική της ιστορίας ενός κοινού ανθρώπου : ο Λώλος, τ’αηδόνι του Ναυπλίου, το κατάρτι ενός αγγλικού πλοίου βυθισμένου στη μέση του λιμανιού, ο έρωτας που τον σπρώχνει σ’ένα τρελό παιχνίδι. Οι δημόσιοι χώροι διασκέδασης και τα στέκια που δηλώνουν ταυτότητα ατομική και συλλογική : το καφενείο Αθήναιον στην Ομόνοια, τα Νούφαρα άλλοτε Μεγάλο Καφενείο όπου και η οικία του φαρμακοποιού κ.Γιαννόπουλου, οι χοροί του «Αμφιτρύωνα», οι ταινίες στο Εστιατόριο «Ελλάς».

Νομίζω πως ο αναγνώστης που θα πάρει στα χέρια του τα βιβλία αυτά, θα αφεθεί σταδιακά στην ανακάλυψη μιας ολόκληρης εποχής, που είναι αυτή του συγγραφέα, και να γνωρίσει ή να αναγνωρίσει στο σήμερα τα πρόσωπα του τότε (όχι και τόσο μακρινού) για να ψηλαφίσει τα χνάρια που άφησαν στους χώρους, δημόσιους και μη, της πόλης του Ναυπλίου.

Από την άλλη, ο ανυποψίαστος αναγνώστης που δεν γνωρίζει πρόσωπα και πράγματα, θα ανταμειφθεί με ένα πλήθος πληροφοριών για το Ναύπλιο και τους ανθρώπους του και σίγουρα θα αναγνωρίσει στις σελίδες αυτές παρόμοιες εικόνες των δικών του βιωμάτων.

Χρησιμοποιώντας βέβαια παραδείγματα περισσότερο γνωστά στο αργολικό κοινό, ίσως παραμελώ το υπόλοιπο μεγάλο έργο του Γιώργου Ρούβαλη. Θα χρειαζόταν όμως πολλές σελίδες για να αναφερθώ συνολικά στο έργο το λογοτεχνικό, το ποιητικό, το μεταφραστικό…. Παρ’ ότι προετοιμάζαμε μαζί την παρουσίαση του εξαιρετικού τελευταίου ιστορικού του μυθιστορήματος με τίτλο CongoChacha, ο κλονισμός της υγείας του έδωσε άλλη κατεύθυνση στο παιχνίδι της ζωής και του θανάτου.

Στον Ψαρομαχαλά των αγγέλων ο Γιώργος Ρούβαλης θα διηγείται τώρα σε αγαπημένα πρόσωπα το πόσο άλλαξε η πόλη, το Ναύπλιο, ο Μεγάλος Δρόμος, η οδός Σπηλιάδου. Κι εμείς, στον Ψαρομαχαλά του Ναυπλίου,  θα συνεχίζουμε να μνημονεύουμε τα γραπτά του γιατί το πρόσωπο και η προσφορά του στην πόλη και τους ανθρώπους της χρειάζεται να μένει ζωντανό!

(Γ. Κόνδης)