Ο νέος κομήτης NEOWISE (C/2020 F3) και τα «NEOs» ή αλλιώς τα «Γεωπλήσια αντικείμενα»

Με την έλευση του πρόσφατα ανακαλυφθέντος κομήτη NEOWISE που… «μας έκανε την τιμή» να μας επισκεφτεί από το αχανές διάστημα – και ποιος ξέρει αν θα τον δούμε πάλι – ξανάρχεται στην επικαιρότητα το πρόβλημα των “NEOs” (Near Earth Objects) ή αλλιώς το πρόβλημα των γεωπλήσιων αντικειμένων ή των “δυνητικά επικίνδυνων αστεροειδών” για τον πλανήτη μας. Πόσο επικίνδυνα είναι αυτά τα αντικείμενα που… “βολτάρουν” συνεχώς στο ηλιακό μας σύστημα; Πόσο πιθανό είναι να συμβεί μία καταστροφική σύγκρουση με τη γη μας; Πόσα από αυτά τα κοντινά αντικείμενα τα γνωρίζουμε επαρκώς;

Μόλις σήμερα διαβάζω στο διαδίκτυο πως η NASA βρίσκεται σε επιφυλακή καθώς ο αστεροειδής 2011 EO40 θα έχει μία πολύ κοντινή διέλευση από τη γη σε απόσταση μικρότερη από αυτή που βρίσκεται το φεγγάρι στις αρχές Σεπτεμβρίου. Οι πιθανότητες να έχουμε σύγκρουση είναι πολύ μικρές, αλλά κανείς δεν μπορεί να το ξέρει με ακρίβεια. Ευτυχώς, πρόκειται για έναν βράχο ουσιαστικά με διάμετρο περίπου 50 μέτρα αλλά η NASA έχει κατατάξει αυτόν τον αστεροειδή στα δυνητικά επικίνδυνα για τον πλανήτη μας αντικείμενα…

Αλλά πριν αναφερθούμε στα “NEOs” ας δούμε πρώτα κάποια ενδιαφέροντα στοιχεία για τον νέο κομήτη NEOWISE που πήρε το όνομά του από το ειδικό τηλεσκόπιο (NEO)WISE του ομώνυμου προγράμματος (NEOWISE Project) που χρηματοδοτήθηκε από τη NASA. Και το γιατί αναφερόμαστε στο NEOWISE Project θα το δούμε στη συνέχεια. Να ξεκαθαρίσουμε από την αρχή πως από τον νέο κομήτη δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος. Ήρθε, πέρασε και “ζεστάθηκε” από τον ήλιο και θα φύγει για πολλά πολλά χρόνια.

Το τηλεσκόπιο τροχιάς Wide-field Infrared Survey Explorer. Φωτογραφία: (c) NASA

Ο νέος κομήτης είναι ένας κομήτης ανάστροφης τροχιάς, μή περιοδικός, με ιδιαίτερα ελλειπτική τροχιά, μεγάλης εκκεντρότητας σχεδόν παραβολικής. Seems Greek to me, Ha? ΟΚ, ας εξηγήσουμε…:

Ανάστροφης τροχιάς κομήτης σημαίνει πως εισερχόμενος στο ηλιακό μας σύστημα, «είπε» να ρίξει μία γυροβολιά ανάποδα. Ναι ανάποδα. Δεν του άρεσε να περιστραφεί όπως όλοι οι άλλοι πλανήτες και αστεροειδείς, και μας ήρθε με ανάποδη τροχιά. Κανένα πρόβλημα. Έτσι ήθελε έτσι έπραξε. Δεν είναι ο μοναδικός κομήτης με αυτή την… συμπεριφορά. Και ο κομήτης του Χάλεϋ που θα αναφερθούμε μετά, ανάστροφης τροχιάς είναι και αυτός.

Ουράνιο σώμα σε ανάστροφη τροχιά.

Τώρα, τι σημαίνει μη περιοδικός; Σημαίνει με λίγα λόγια πως θα τον ξαναδούμε πάλι – αν τον ξαναδούμε και αν υπάρχει ο πολιτισμός μας – σε μερικές χιλιάδες χρόνια. Σε έξι χιλιάδες; Σε τέσσερις χιλιάδες; Κάπου εκεί. Κανείς δεν ξέρει με ακρίβεια κι ας ξέρουμε τόσο καλά τα μαθηματικά. Προσεγγιστικά μιλάμε. Δεν είναι απλά πράγματα αυτά, τα αντικείμενα αυτά παρουσιάζουν χαοτική κίνηση. Και είναι γνωστό το πρόβλημα πως δεν μπορούμε να υπολογίσουμε με ακρίβεια την κίνηση σωμάτων που πάνω τους επιδρούν πολλές δυνάμεις. Δυνάμεις που κάποιες τις ξέρουμε και κάποιες δεν τις ξέρουμε. Και έχουμε επιλέξει εμείς οι άνθρωποι,  κομήτες που δεν θα τους ξαναδούμε σε διάστημα μικρότερο των διακοσίων χρόνων, να τους ονομάζουμε, με το έτσι θέλω, μη περιοδικούς κομήτες. Σα να μην ξανάρθουν ποτέ δηλαδή. Και δεν έχει και νόημα. Τι να πω στα εγγόνια μου να πουν στα εγγόνια τους; Και πάει λέγοντας.

Ένας εντυπωσιακός και πολύ γνωστός κομήτης, ο καταπληκτικός κομήτης του Χάλεϋ, είναι περιοδικός κομήτης. Τελευταία φορά πέρασε από το ηλιακό μας σύστημα το 1986. Ο κομήτης του Χάλεϋ έχει περίοδο περίπου 75 χρόνια. Προσωπικά είμαι τυχερός που τον έχω δει γιατί δεν θα τον ξαναδώ στη ζωή μου μιας και θα μας επισκεφτεί ξανά, τον Ιούλιο του 2061 !

Ο νέος κομήτης NEOWISE που ανακαλύφθηκε στις 27 Μαρτίου 2020 έχει περάσει ήδη από το κοντινότερο σημείο της τροχιάς του με τον ήλιο (περιήλιο στις 3 Ιουλίου) και αφού ζεστάθηκε αρκετά, «εκσφενδονίστηκε» προς τα πέρατα του διαστήματος. Φαίνεται πως το μέγεθός του, (ο πυρήνας του μόνο χωρίς την ουρά του) είναι περίπου 5Km (δεν τον λες και μικρό…) και την ώρα που γράφονται αυτά, βρίσκεται 116.588.584 Km μακριά μας. Στις 20 Ιουλίου 2020 θα περάσει στην μικρότερη απόσταση από εμάς.

Αν και πολύ μεγάλη η απόσταση που μας χωρίζει, μπορεί να παρατηρηθεί με γυμνό μάτι, καλύτερα νωρίς το πρωί, πριν την ανατολή του ήλιου, χαμηλά στον ορίζοντα, κοιτάζοντας βορειοανατολικά. Γίνεται να παρατηρηθεί και αμέσως μετά τη δύση του ήλιου στο βόρειο ημισφαίριο, αλλά δεν έχω καταφέρει να τον εντοπίσω. Ίσως είναι πολύ χαμηλά στον ορίζοντα και να πρέπει να βρεθώ σε υψηλότερο σημείο παρατήρησης. Τη νύχτα βρίσκεται κάτω από τον ορίζοντα και δεν μπορούμε να τον παρατηρήσουμε, ενώ την ημέρα, αν και βρίσκεται πάνω από τον ορίζοντα, η λαμπρότητα του ήλιου κάνει την παρατήρησή του αδύνατη.

Πάντως πρόσφατα που προσπάθησα ξημερώματα να τον παρατηρήσω και να τον φωτογραφίσω, δεν είδα, προς μεγάλη μου απογοήτευση την ουρά του νέου κομήτη. Φαινόταν απλώς ως ένα πολύ λαμπερό αστέρι. Πιθανόν να έπρεπε να τον παρατηρήσω από μία περιοχή χωρίς φωτορύπανση.

Ευτυχώς πολλοί αστροφωτογράφοι έχουν κάνει εξαιρετικές φωτογραφίες του κομήτη. Ας απολαύσουμε μερικές από αυτές:

Ο κομήτης πάνω από τον ουρανό του Ναυπλίου. Φωτογραφία: (c) Θάνος Κομνηνός

Ο κομήτης Neowise στις 9 Ιουλίου 2020, καταγραφή με τηλεσκόπιο από το Ray’s Astrophotography Observatory. Φωτογραφία: (c) Raman Madhira, ανακτήθηκε από Wikipedia.

Ο κομήτης NEOWISE στις 7 Ιουλίου κοντά στο Ζούρζι, κεντρική Ελβετία. Φωτογραφία: (c) PeterRYV Ανάκτηση από Wikipedia

Ο κομήτης NEOWISE καταγράφηκε σε ένα εντυπωσιακό βίντεο από τον ISS (Διεθνή Διαστημικό Σταθμό). Ο κομήτης φαίνεται χαμηλά τη νύχτα και αρχίζει να φαίνεται πιο έντονα, κοντά – χρονικά – στην “ανατολή του ήλιου” στον διεθνή διαστημικό σταθμό, μέχρι που χάνεται στο φως της ημέρας. Δείτε το βίντεο:

Για όσους ενδιαφέρονται μπορούν να επισκεφτούν την παρακάτω ιστοσελίδα (στα αγγλικά), που έχει «ζωντανά» όλα τα στοιχεία για τον νέο κομήτη NEOWISE  (C/2020 F3). Σε αυτή την ιστοσελίδα αν κάποιος ορίσει την τοποθεσία που βρίσκεται, μπορεί να ενημερωθεί για το πότε μπορεί να τον παρατηρήσει, αλλά και να αντλήσει πολλά στοιχεία για αυτό το αντικείμενο:
https://theskylive.com/c2020f3-info.

Αφήνοντας τον νέο κομήτη ας αναφερθούμε λίγο στο NEOWISE Project. Το σχέδιο αυτό δεν είναι καινούργιο. Ξεκίνησε τo 2009 με την εκτόξευση και τοποθέτηση σε τροχιά ενός ειδικού τηλεσκοπίου υπερύθρων (ξεκίνησε με την επωνυμία ως WISE Project) και το έργο συνεχίστηκε μέχρι το 2011 αφού κατάγραψε αλλά και ανακάλυψε χιλιάδες νέα αντικείμενα στον ουρανό (μικρούς πλανήτες, συστάδες άστρων κ.ά) με τα σύγχρονης τεχνολογίας όργανα που διέθετε. Αμέσως μετά, όταν θεωρήθηκε ότι οι εργασίες καταγραφής τελείωσαν – ήδη είχε καλύψει όλο τον ουρανό – τοποθετήθηκε σε «χειμερία νάρκη» τον Φεβρουάριο του 2011. Του είχαν τελειώσει και τα ψυκτικά… Αλλά και τα λεφτά του όλου προγράμματος.

Ωστόσο, τον Αύγουστο του 2013 η NASA ανακοίνωσε ότι θα «ξυπνήσει» το τηλεσκόπιο από τη χειμερία νάρκη και πως θα το χρησιμοποιήσει για την μελέτη των αντικειμένων που βρίσκονται κοντά μας και που έχουν σημαντική πιθανότητα να συγκρουστούν με τη γη, για τα επόμενα τρία χρόνια. Παρ’ όλα αυτά το νέο WISE που βαφτίστηκε NEOWISE, έχει παραταθεί μέχρι σήμερα το 2020.
Φαίνεται πως το ενδιαφέρον για τα «NEOs» είναι πολύ μεγάλο και δικαίως.

Η NASA λοιπόν συνεχίζει να χρηματοδοτεί το πρόγραμμα και φυσικά αυτό μας φέρνει συνεχώς με νέες ανακαλύψεις αντικειμένων αλλά ταυτόχρονα μας δίνει τη δυνατότητα να μελετήσουμε καλύτερα τα ήδη γνωστά «NEOs» που έχουν ανακαλυφθεί στο παρελθόν.

Το τι υπάρχει εκεί έξω δεν μπορείτε να φανταστείτε και αμφιβάλλω πόσοι το γνωρίζουμε. Οι επιστήμονες βέβαια τα γνωρίζουν και τα μελετούν εδώ και χρόνια. Το πρόβλημα είναι να γνωρίζουμε με σχετική ακρίβεια το πότε και το αν αυτά τα αντικείμενα που γυροφέρνουν στη γειτονιά μας βρεθούν στο δρόμο μας. Αλλά πριν αναφερθούμε στις πιθανότητες σύγκρουσης ενός γεωπλήσιου αντικειμένου με τη γη ας δούμε πρώτα μία αντιπροσωπευτική εικόνα που μιλάει από μόνη της για το πόσα (πολλά) είναι αυτά:

Εικόνα (c) theskylive.com

Η ιστοσελίδα που αντλήσαμε τη φωτογραφία έχει και μία γραφική τρισδιάστατη απεικόνιση με όλα τα αντικείμενα που “κόβουν βόλτες” σε πραγματικό χρόνο και μπορεί κάποιος επίσης να κάνει animation και να δει την κίνησή τους. Δείτε την αναπαράσταση εδώ.

Καλλιτεχνική αναπαράσταση ενός αστεροειδή. Φωτογραφία: Pixabay

Μπορεί μόνος του ο καθένας από εμάς να διαπιστώσει την πληθώρα των αντικειμένων αυτών. Μάλιστα πολλά από αυτά έχουν ανακαλυφθεί πρόσφατα. Και υπάρχουν ίσως πολύ περισσότερα που δεν τα γνωρίζουμε ή που δεν μας έχουν επισκεφτεί για να μπορέσουμε να τα ανιχνεύσουμε. Δεν γνωρίζουμε αν και πότε μπορεί, κάποιο αντικείμενο από τις εσχατιές του σύμπαντος, να έρθει και να βρεθεί στην πορεία μας, στην τροχιά της γης και να συγκρουστεί μαζί μας.

Δείτε άλλη μία εικόνα, με τις τροχιές των γνωστών (δυνητικά επικίνδυνων) αστεροειδών:

Σχηματική αναπαράσταση της τροχιάς των γνωστών έως το 2013 δυνητικά επικίνδυνων αστεροειδών. Ανάκτηση από Wikipedia

Καταλαβαίνετε πόσα είναι αυτά… Κάντε κλικ για να “ζουμάρετε” στην εικόνα να δείτε τις πολλαπλές τροχιές! Και λέμε “δυνητικά επικίνδυνων” αστεροειδών, γιατί η παραπάνω εικόνα συμπεριλαμβάνει ΜΟΝΟ τις τροχιές των «NEOs» που είναι μεγαλύτερα από 140 μέτρα και που τέμνουν την τροχιά της γης σε μικρή απόσταση (εφτάμιση εκατομμύρια χιλιόμετρα περίπου) όπως τα έχουμε κατατάξει σε σχέση με την επικινδυνότητά τους. Υπάρχουν δηλαδή και άλλα, πολλά αντικείμενα, που δεν θεωρούνται δυνητικά επικίνδυνα….

Και να μην ξεχάσουμε: στην παραπάνω εικόνα ΔΕΝ συμπεριλαμβάνονται οι κομήτες (γνωστοί και άγνωστοι) που, και αυτοί, είναι δυνητικά επικίνδυνοι γιατί δεν μπορούμε να προσδιορίσουμε με ακρίβεια την τροχιά τους.

Και τώρα στο κρίσιμο ερώτημα: Μπορούν αυτά τα αντικείμενα «NEOs», αυτά τουλάχιστον που ήδη γνωρίζουμε και που έχουμε καταγράψει και μελετήσει (αστεροειδείς, κομήτες, βράχοι και… βραχάκια) να αποτελέσουν απειλή για τη ζωή και τον πολιτισμό μας πάνω στη γη, στην περίπτωση που έχουμε σύγκρουση; Είναι πιθανός ο Αρμαγεδώνας; Πότε μπορεί αυτό να συμβεί;

Καλλιτεχνική αναπαράσταση αστεροειδών. Φωτογραφία: Pixabay

Σε κάθε περίπτωση που προσπαθούμε να προβλέψουμε μία σύγκρουση ουράνιων σωμάτων μπορούμε να μιλάμε μόνο με πιθανότητες. Αν και οι επιστήμονες έχουν μελετήσει πολλά από τα φαινόμενα που επηρεάζουν τις τροχιές σωμάτων όπως αυτά που βρίσκονται  συνεχώς σε βαρυτική αλληλεπίδραση με τα μεγαλύτερα σώματα του ηλιακού μας συστήματος και κυρίως με το αστέρι μας, τον ήλιο, σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να μιλήσουμε με βεβαιότητα.

Το σίγουρο είναι ότι αυτό είναι πολύ πιθανό να συμβεί. Άλλωστε, σήμερα, έχει αποδειχτεί ότι κατά το παρελθόν, ο πλανήτης μας είχε βρεθεί σε μία τέτοια δύσκολη κατάσταση με κατακλυσμιαία αποτελέσματα όπως γεωλογικές μεταβολές και εξαφάνιση ειδών.

Κάθε «NEO» (Near Earth Object) θα μπορούσε να συγκρουστεί με τη γη. Αλλά είναι δύσκολο να μιλήσουμε με σιγουριά. Κάθε ένα από αυτά τα γεωπλήσια αντικείμενα έχει τη δική του τροχιά και τις δικές τους ιδιαιτερότητες. Γι’ αυτό που μπορούμε να μιλήσουμε μόνο, είναι πως γνωρίζουμε ήδη περίπου 150 δυνητικά επικίνδυνα αντικείμενα που είναι απειλή για τον πλανήτη μας και τουλάχιστον ένα από αυτά, κάθε χρόνο, περνάει πολύ κοντά από τη γη. Το αν θα συγκρουστεί με τον πλανήτη μας, «παίζει» με τις πιθανότητες από μία στις 800 έως μία στα 10 εκατομμύρια.

Δείτε παρακάτω μία απεικόνιση της διέλευσης του αστεροειδή (137108) 1999 AN10 που θα περάσει πολύ κοντά στη γη το 2027. Η απόσταση μεταξύ της γης και του αστεροειδή θα είναι τόσο μικρή που θα είναι ορατός ακόμα και με κιάλια. Η πιθανότητα βέβαια πρόσκρουσης θα είναι (με τα όσα γνωρίζουμε έως τώρα) αμελητέα.

Animation της κοντινής διέλευσης του αστεροειδή 1999 AN10 από τη γη το έτος 2027. Με μπλε χρώμα, η τροχιά της γης, με ροζ η τροχιά του αστεροειδή. Ανάκτηση από Wikipedia.

Να τελειώσουμε με κάτι που μπορεί να έχει σχέση με πολιτισμό αλλά κυρίως, έχει σχέση με πολιτική. Πιστεύω πως ο πολιτισμός μας δεν απειλείται μόνο από πανδημίες, όπως τώρα καλή ώρα (;) με την πανδημία από τον κορωνοϊό. Οι αστεροειδείς και οι κομήτες «είναι εκεί» και «ήταν εκεί» για χιλιάδες και εκατομμύρια χρόνια. Και μάλιστα τα τελευταία χρόνια ο αριθμός ανακάλυψης νέων τέτοιων αντικειμένων (άγνωστων μέχρι χθες) πληθαίνει. Και τούτο γιατί έχουμε πλέον πιο σύγχρονη τεχνολογία και νέες δυνατότητες εντοπισμού τους με σύγχρονα ραντάρ.

Νομίζω πως ο πολιτισμός μας πρέπει να εμπεδώσει την ιδέα πως στο μέλλον, μία σύγκρουση με ένα τέτοιο «NEO» είναι πολύ περισσότερο από πιθανή. Αυτά τα σώματα είναι από τη φύση τους «καταστροφείς πλανητών» εφόσον βρεθούμε στο δρόμο τους. Και αντί να «σκοτωνόμαστε» μεταξύ μας ίσως θα ήταν καλό να επενδύσουμε συνεργατικά σε μία στρατηγική που θα μπορούσε – ίσως – να αποτρέψει μία τέτοια μελλοντική καταστροφική συνάντηση.

Φάνης Τσίρος, με πηγές από το διαδίκτυο.