Η άτυπη διαμάχη μεταξύ Ναυπλίου και Άργους δεν είναι καινούρια και ουσιαστικά ξεκίνησε τον 19ο αιώνα και συγκεκριμένα εν έτει 1884, όταν επί Χαριλάου Τρικούπη κατασκευαζόταν ο πρώτος εκτός Αθηνών σιδηρόδρομος στην Ελλάδα.
Η αλήθεια είναι πως τότε προέκυψε ένας ιδιαίτερα σημαντικός λόγος που αφορούσε την κατεύθυνση που θα έπαιρνε η σιδηροδρομική γραμμή. Τα γεγονότα που εκτυλίχθηκαν τότε θα μπορούσαν να αλλάξουν τον ρου της ιστορίας και να ανακόψουν την αλματώδη εμπορική ανάπτυξη του Άργους.
Το Ναύπλιο αν και προσπάθησε, τελικά δεν κατάφερε να εκτροχιάσει το Άργος.
Ας δούμε όμως τα πράγματα όπως συνέβησαν τότε.
Η εγκατάσταση του σιδηροδρομικού δικτύου μεταξύ Άργους και Ναυπλίου, σημαδεύτηκε από τη διαμάχη των δύο πόλεων, όπου έπρεπε πρώτα να λύσουν ένα σημαντικό πρόβλημα που προέκυψε λίγο πριν ξεκινήσουν οι εργασίες. Το πρόβλημα που ανέκυψε αφορούσε τον δρόμο που θα έπαιρνε η σιδηροδρομική γραμμή Κορίνθου Ναυπλίου, ευθύς μετά τη διέλευσή της από τα Φίχτια. Σύμφωνα με τη σύμβαση, που είχε υπογράφει και επικυρωθεί με νόμο, ο κλάδος αυτός «αρχόμενος από Κορίνθου, απολήγει εις Ναύπλιον δι’ Άργους. Έτερος δε κλάδος αναχωρών εξ Άργους απολήγει εις Μύλους». Ο Υπουργός βέβαια Εσωτερικών διατηρούσε το δικαίωμα να επιφέρει μεταβολές στα διαγράμματα των εκτελεστέων έργων, δεν εξουσιοδοτείτο όμως να αλλάξει την γενική κατεύθυνση του δικτύου, χωρίς τροποποίηση της σύμβασης και του επικυρωτικού αυτής νόμου.
Παρά ταύτα παράγοντες της οικονομικής και πολιτικής ζωής του Ναυπλίου, προεξαρχόντων του δικηγόρου, πρώην βουλευτή Πυλίας και τότε υποψηφίου βουλευτή Ναυπλίας, Νικολάου Καράπαυλου, και του δικηγόρου και συμβούλου της εταιρείας Μιχαήλ Λαμπρυνίδη, του γνωστού συγγραφέα του βιβλίου «Ναυπλία», προσπάθησαν να τροποποιήσουν την κατεύθυνση του δικτύου προς όφελος της πόλης τους. Ζήτησαν, δηλαδή, η σιδηροδρομική γραμμή αμέσως μετά τα Φίχτια να στρέφεται νοτιοανατολικά και αφού διέρχεται από τα χωριά Χαρβάτι, Χώνικα, Ανυφί, Μπέρμπακα και αρχαία Τίρυνθα να φτάνει στο Ναύπλιο και από την Τίρυνθα, η οποία θα χρησίμευσε ως κομβικός σταθμός, ένας κλάδος να οδηγεί στο Άργος, ενώ άλλος, που θα κινείται παράλληλα με την ακτή, να οδηγεί στους Μύλους.
Το Δημοτικό μάλιστα Συμβούλιο Ναυπλιέων, στη συνεδρίασή του της 25ης Αυγούστου 1884, τόνιζε μεταξύ άλλων πως η διεύθυνση αυτή είναι ωφέλιμη για την Εταιρεία αλλά και για τον τόπο, αφού έτσι μειώνεται η απόσταση προς Κόρινθο, μειώνονται οι αναγκαίες δαπάνες και εξυπηρετούνται οι κάτοικοι της νότιας Πελοπονήσσου, οι οποίοι φθάνουν στο Ναύπλιο για δικαστικές ή διοικητικές υποθέσεις τους ή για θαλάσσια λουτρά και επιθυμούν στη συνέχεια να μετακινηθούν προς την Κόρινθο ή την Αθήνα. Παράλληλα έμμεσα υποδείκνυε τις αυξημένες δαπάνες για την εγκατάσταση της γραμμής Φιχτίων – Άργους, κυρίως εξαιτίας της κατασκευής της γέφυρας στον «τρομερό και αγεφύρωτο» Ξεριά.
Η πρόταση την εποχή εκείνη, της πολιτικής και κοινωνικοοικονομικής απομόνωσης του τόπου, δε φαινόταν τόσο παράλογη όσο φαίνεται σήμερα και ήταν εύλογο να βρει υποστηρικτές, τουλάχιστον μέσα στην Εταιρεία, η οποία και προς στιγμή την υιοθέτησε. Η είδηση έπεσε ως κεραυνός εν αιθρία στο Άργος. «Το Άργος μεγάλως εθορυβήθη», γράφει ο «Δαναός», «εκ της θρυλλουμένης ταύτης αδικωτάτης δι’ αυτό τροποποιήσεως της σιδηροδρομικής γραμμής. Η πόλις όλη κατεθλίβη δια τον εξευτελισμόν και την περιφρόνησιν ταύτην». Άρχισε έτσι ένας φοβερός πόλεμος μεταξύ των παραγόντων των δύο πόλεων, ένας πόλεμος με όλα τα μέσα. Οι διεκδικήσεις του Άργους είχαν με το μέρος τους τη λογική και τις μελλοντικές προοπτικές επέκτασης του δικτύου προς την κεντρική και νότια Πελοπόννησο. Όμως τίποτα δεν ήταν δεδομένο και για το Ναύπλιο ήταν ζήτημα επιβίωσης. Σχεδόν ένα χρόνο διάρκεσε η διαμάχη, μια διαμάχη η οποία γίνεται ενδιαφέρουσα, γιατί μέσα από αυτή προβάλλει η οικονομική δυναμική της περιοχής και ο τρόπος με τον οποίο επένδυαν στο μέλλον και οι δυο πόλεις του αργολικού πεδίου.
Οι Αργείτες κινητοποιήθηκαν αμέσως. «Από χρόνων αμνημονεύτων το Ναύπλιον», γράφει ο Δημήτριος Βαρδουνιώτης στο «Δαναό», «αντιδρά κατά της προόδου του Άργους. Δύναταί τις ειπείν ότι είνε ο εφιάλτης της ημετέρας πόλεως και έχει απέναντι μας την θέσιν του φθονερού πλουσίου, όστις τήκεται, όταν ο πτωχός γείτων του τρώγη εν τεμάχιον άρτου». Και συνεχίζει «Πρωτοφανής τω όντι η κακία των γειτόνων, ην πας φιλότιμος Αργείος οφειλή να μη λησμονήση ποτέ, διότι θα είναι ανάξιος της πατρίδος του και προδότης υιός. Οι Ναυπλιείς ανοίγουσι μεταξύ αυτών και ημών χάσμα παραπόνων και μίσους, διότι μας επιβουλεύθησαν εις το ιερώτερον και ζωτικώτερον των ζητημάτων και μας βλάπτουσι, χωρίς να ωφεληθώσιν εκείνοι».
Το Δημοτικό Συμβούλιο Άργους υιοθέτησε και εκτύπωσε σχετικό υπόμνημα του Δημάρχου Σπήλιου Καλμούχου, το οποία το απέστειλε παντού. Φαίνεται μάλιστα πως το υπόμνημα αυτό, το οποίο δεν έγινε δυνατό τουλάχιστον μέχρι σήμερα να βρεθεί, ήταν αρκετά συγκροτημένο και το Άργος κέρδισε τις εντυπώσεις. Βρήκε ένθερμους υποστηριχτές των δικαίων του την εφημερίδα «Παλιγγενεσία», την «Εστία Εικονογραφημένη», τον πολιτευτή Καλαβρύτων Αριστείδη Οικονόμο και άλλους και έτσι στις 6 Ιουλίου 1885 στην εφημερίδα «Άργος» διαβάζουμε: «Ευτυχώς επί τέλους κατίσχυσε το δίκαιον, συνάδον και προς της Εταιρείας του σιδηροδρόμου τα συμφέροντα και η άδικος τροποποίησις εγκατελείφθη. Ήδη δε ο σιδηρόδρομος εντός μηνών τινων περατούται, συνδέων ευθέως τα Φίχθια μετά του Άργους και εντεύθεν διευθυνόμενος εις Ναύπλιον». Φαίνεται όμως ότι την μήνιν των Ναυπλιέων και την ελαφρά καμπή, που κάνει η σιδηροδρομική γραμμή για να προσεγγίσει το χωριό τους, πλήρωσαν οι ατυχείς Κουτσοποδιώτες με την επινόηση του γνωστού μας ανεκδότου.
Το ουσιαστικό όμως πρόβλημα της διαμάχης ήταν ο έλεγχος των Μύλων. Οι Μύλοι, επίνειο από τους μεσαιωνικούς χρόνους και εντεύθεν της Αρκαδίας, ήταν πάντα -τόσο στα χρόνια της βενετοκρατίας όσο και εκείνα της τουρκοκρατίας- υπό τον έλεγχο του Ναυπλίου. Γι’ αυτό και ονομάζονταν «Μύλοι αυθεντικοί» (δηλ. δημόσιοι) ή «Μύλοι του Ναυπλίου». Οι Μύλοι λοιπόν ήταν σημαντικό κέντρο διακίνησης εμπορευμάτων και επιβατών από και προς την κεντρική Πελοπόννησο. Με πρωτοβουλία του Ρήγα Παλαμήδη είχε ανοιχθεί, έστω με χάραξη προνομιακή για τα συμφέροντα ισχυρών Αχλαδοκαμπιτών, αμαξιτός δρόμος μεταξύ Τρίπολης και Μύλων, ο γνωστός μας «Κωλοσούρτης». Όμως το λιμάνι των Μύλων ήταν μεταβατικός σταθμός προς το λιμάνι του Ναυπλίου, στο οποίο ήταν δυνατόν να προσεγγίσουν ατμόπλοια και γενικά μεγάλα σκάφη.
Έτσι λοιπόν μόνον με την τροποποίηση της διεύθυνσης της σιδηροδρομικής γραμμής θα μπορούσε το Ναύπλιο να εξακολουθήσει να νέμεται το εμπόριο της κεντρικής Πελοποννήσου. Το Ναύπλιο χρησίμευε ούτως ή άλλως και σαν εξαγωγικό κέντρο της παραγωγής του αργολικού πεδίου. Με την κατασκευή όμως του σιδηροδρόμου κινδύνευε να αποβεί επίνειο της περιοχής -τουλάχιστον ως προς την εξαγωγή της σταφίδας- η Κόρινθος ή η Πάτρα, λιμάνια πλησιέστερα προς την Ευρώπη.
Ταυτόχρονα το Ναύπλιο λειτουργούσε ως στρατιωτικό και διοικητικό κέντρο της Αργολιδοκορινθίας και ως έδρα Εφετείου, μια έδρα, την οποία, ενώ δικαιούταν η Τρίπολη, εντούτοις μεταφέρθηκε εκεί στα 1835, μετά την μεταφορά της πρωτεύουσας στην Αθήνα, για την ικανοποίηση ισχυρών ιδιοκτητών οικημάτων στην πόλη. Το λιμάνι του και το εμπόριό του, ήδη από τα μέσα του ΙΘ’ αιώνα, είχαν αρχίσει να υποβαθμίζονται «κατασταθέντος του Άργους αγοράς της Τριπόλεως και των Μύλων τόπου αποβάσεως των δια Τρίπολιν εμπορευμάτων».
Αντίθετα, την εποχή εκείνη, το Αργος έσφυζε από ζωή. Αξίζει να δώσει κανείς προσοχή πώς περιγράφει την πόλη ο συντάκτης της εφημερίδας «Παλιγγενεσία»: «Εν Άργει σήμερον υπάρχουσι καταστήματα μεγάλα, τεχνουργεία, σιδηρουργεία, αμαξοπηγεία, εν Άργει κατασκευάζονται ευρωπαϊκά άροτρα, άτινα μεταχειρίζονται εις καλλιέργειαν άπαντες οι γεωργοί ενταύθα. Μεγάλη δε και πυκνή υπάρχει επικοινωνία καθ’ εκάστην μεταξύ Τριπόλεως και Άργους. Η πόλις του Άργους κατοικείται υπό πληθυσμού λίαν εργατικού και δραστηρίου, καθ’ εκάστην βελτιούντος την κατάστασιν των κτημάτων και την κοινωνικήν θέσιν του. Η πόλις δε αυτού του Άργους, κειμένη επί εκτεταμένου πεδίου, δύναται να επεκταθή επ’ άπειρον, να εξωραϊσθή και να κατασταθή μία των τερπνοτέρων πόλεων της Ελλάδος, όταν δια του σιδηροδρόμου εμφυσηθή νέα πνοή και δύναμις εις την εξαγωγήν των παντός είδους προϊόντων, άτινα παράγει το αργολικόν πεδίον, ούτινος το μέγιστον μέρος είνε ιδιοκτησία των Αργείων».
Στη διέλευση λοιπόν του σιδηροδρόμου το Άργος είχε επενδύσει το μέλλον του, αφού πίστευε πως «ο περί ου πρόκειται σιδηρόδρομος είναι και αφετηρία του κατασκευασθησομένου μεγάλου σιδηροδρόμου της κεντρώας και νοτίου Πελοποννή- σου, δι’ ου αύτη συνδεθήσεται μετά των Αθηνών και εν απωτέρω μέλλοντι μετά της Θεσσαλίας και της Ευρώπης». Μάλιστα, όπως ορθά επισήμαινε ο πολιτευτής Καλαβρύτων Αριστείδης Οικονόμος, το Άργος, μέσω του σιδηροδρόμου, εισερχόταν «εις την άμεσον κίνησιν εν γένει της όλης του έθνους ζωής από της αθηναϊκής καρδίας μέχρι της τελευταίας αρκαδικής κοινότητος, ιδιαιτέρως δε της εργατικής κοινωνίας, της εκπληρούσης τον προορισμόν της παρά τον Κορινθιακόν κόλπον, του οποίου την είσοδον φυλάττουσιν και εμπνέουσιν αι Πάτραι». Έτσι λοιπόν και για τις δυο πόλεις ετίθετο ζήτημα επιβίωσης. Όμως οι Ναυπλιείς αδικούσαν τους Αργείους χωρίς να ωφεληθούν ουσιαστικά οι ίδιοι.
Αρ. 67
Το Δημοτικόν Συμβούλιον Ναυπλίου
«Συγκείμενον από τον Πρόεδρον Κυρ. Λεωνίδαν Βρονταμίτην και τα προσυπογεγραμμένα μέλη.
Συνελθόν εις συνεδρίασιν σήμερον την εικοστήν πέμπτην (25ην) Ανγούστον 1884 εν τω δημαρχιακό καταστήματι παρουσία του Δημάρχου κυρ. Επαμ. Κωτσονοπούλου.
Ακούσαν του Δημάρχου εκθέσαντος τας εξής:
Ότι προκειμένου να κατασκευαστή ο σιδηρόδρομος Κορίνθου – Ναυπλίου και εγερθεισών συζητήσεων περί της καταλληλοτέρας διευθύνσεως αυτού ανάγκη ίνα υποβληθώσι τη Σ. Κυβερνήσει και τη αξιοτίμω Εταιρεία αι δέουσαι παραστάσεις περί της καταλληλοτέρας και ωφελιμοτέρας τη τε κοινωνία και τη Εταιρεία διευθύνσεως δια να προληφθή πάσα τυχόν πλάνη περί την ακριβή επί του προκειμένου εκτίμησιν, καθ’ όσον συμφέροντα ιδιαίτερα και όλως τοπικά ασχολούνται πολύ εις παραμερισμόν πασιδήλων αληθειών.
Επειδή δε δια του σιδηροδρόμου επιζητείται κυρίως η ελάττωσις των αποστάσεων, η ταχεία συγκοινωνία και η ήττον δαπανηρά και μάλλον προσοδοφόρος τη Εταιρεία προς αμοιβήν των κόπων, των δαπανών και των κεφαλαίων της.
Επειδή λαμβάνοντος διεύθυνσιν του σιδηροδρόμου από Ναύπλιον εις Κόρινθον δια γραμμής διερχομένης ουχί δι’ Άργους αλλά δια των χωρίων Τίρυνθος, Μέρβακα, Ανυφί, Χώνικα και Χαρβάτι η απόστασις ελαττούται σπουδαίως, ούτω δε η δαπάνη της συγκοινωνίας είναι ευθηνοτέρα και ως τοιαύτη μάλλον επιζήτητος παρ’ άκλλην δι’ άλλου μέσου.
Επειδή οι κατοικούντες την παραλίαν της νοτίας Πελοποννήσου εις Ναύπλιον αποβιβαζόμενοι, ένθα έχουσι πλούσια συμφέροντα εκ τε της δικαιοσύνης και της διοικήσεως και ουχί εις άλλην παραλίαν, συμφέρον έχωσι ίνα συντομώτερον και οικονομικωτερον από Ναυπλίου διευθυνθωσιν εις Κόρινθον και Αθήνας και ουχί δι’ Άργους ίνα αποφεύγωσι την μακροτέραν και δαπανηροτέραν απόστασιν.
Επειδή και εκ των μεσογειοτέρων μερών της Πελοποννήσου πλείστοι όσοι έχοντες συμφέροντα ποικίλα ή χάριν υγείας προς χρήσιν Θαλασσίων λουτρών επισκέπτονται το Ναύπλιον και δι’ αυτού προτιμώσι την εις Κόρινθον ή Αθήνας μετάβασιν δια του σιδηροδρόμου, ώστε υφ’ όλας τας επόψεις η μάλλον προσοδοφόρος τη Εταιρεία πόλις δια την πληθύν και την συγκέντρωσιν των επιβατών είναι το Ναύπλιον και εντεύθεν δέον να διευθύνεται ο σιδηρόδρομος εις Κόρινθον δι’ ης ανωτέρω ωρίσθη γραμμής, γινομένης διακλαδώσεως του σιδηροδρόμου εκ Ναυπλίου προς Άργος και τους Μύλους.
Επειδή και εκτός τούτων και η Εταιρεία αποφεύγουσα την δι’ Άργους απευθείας μετά της Κορίνθου σύστασιν της σιδηροδρομικής γραμμής θέλει αποφύγει πολλά και μεγάλας δαπάνας, αίτινες αναγκαίως θα καταβληθώσιν, αν δεν προτιμηθή η ανωτέρω λίαν δικαιολογημένως δεικνυομένη διεύθυνσις,
Δια ταύτα
Αποφαίνεται:
Παρακαλεί την Σ. Κυβέρνησιν και την αξιότιμον Εταιρείαν του σιδηροδρόμου Ναυπλίου – Κορίνθου:
1. Να ευαρεστηθώσι και λάβωσι υπ’ όψιν αυτών το παρόν ψήφισμα του Δημοτικού Συμβουλίου ως αντιπροσώπου της πόλεως Ναυπλίου,
2. Να εκτιμήσωσι προσηκόντως τας ανωτέρω υποβαλλομένας παραστάσεις, και
3. Να εγκρίνωσι, όπως ο σιδηρόδρομος λάβη διεύθυνσιν από Ναυπλίου εις Κόρινθον, γινομένης διακλαδώσεως από Ναύπλιον εις Άργος και Μύλους.
Ο κύριος Δήμαρχος θέλει διαβιβάσει αντίγαρφον του παρόντος όπου δει.»
Ο Πρόεδρος Τα Μέλη
Το αντίστοιχο υπόμνημα του Δημοτικού Συμβουλίου Αργείων:
* Με πληροφορίες από ομιλία του Κώστα Δανούση στον Δαναό.