Ο Bob Kennedy, η Κλιματική Κρίση και το Κόκκινο Συμβόλαιο

Το ΑΕΠ μετρά τα πάντα, εκτός από αυτά που κάνουν τη ζωή να αξίζει να τη ζεις. Έτσι και η Κλιματική Κρίση αντιμετωπίζεται από τα οικονομικά επιτελεία μόνο ως παραδοσιακή σχέση κόστους – οφέλους και όχι ως ένα πολυπαραμετρικό Πράσινο New Deal, που εκτός από τη μείωση των αερίων ρύπων, την παραγωγή πράσινης ενέργειας και την εξοικονόμηση / παραγωγικότητα ενέργειας, πρέπει να συνυπολογίζει τη βελτίωση της ποιότητας ζωής, την αποτροπή ζημιών σε υποδομές και την απώλεια ανθρώπινων ζωών λόγω ακραίων καιρικών φαινομένων, τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, τη μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων (όπως η ενεργειακή φτώχεια), τη μείωση της εξάρτησης από τρίτες χώρες.

Α. ΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ ΠΟΥ ΚΑΝΟΥΝ ΤΗ ΖΩΗ ΝΑ ΑΞΙΖΕΙ
Το Μάρτιο του 1968, στην προεκλογική του ομιλία στο Πανεπιστήμιο του Kansas, ο δημοκρατικός υποψήφιος Πρόεδρος Robert Kennedy, λίγες βδομάδες πριν τη δολοφονία του, απευθυνόμενος στο ακαδημαϊκό του ακροατήριο, επικεντρώθηκε στο τρόπο με τον οποίο το ΑΕΠ των ΗΠΑ δεν μετρά τα πιο ουσιαστικά μεγέθη μιας κοινωνίας και οικονομίας. Έκλεισε την ομιλία του λέγοντας: «Το ΑΕΠ μετρά τα πάντα, εκτός από αυτά που κάνουν τη ζωή να αξίζει να τη ζεις».

Πολλές δεκαετίες αργότερα, το 2011, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, έκανε ένα βήμα σε μια πιο ανθρωποκεντρική μέτρηση των δεικτών ατομικής και συλλογικής ευημερίας. Υιοθέτησε το ψήφισμα 65/309 «Ευτυχία: Προς έναν Ολιστικό Ορισμό της Ανάπτυξης». Το 2012 δημοσιεύθηκαν τα συμπεράσματα του πρώτου συνεδρίου Υψηλών Στελεχών του ΟΗΕ: « Ευεξία κι Ευτυχία: Ορίζοντας ένα Νέο Οικονομικό Παράδειγμα» κι έκτοτε, κάθε χρόνο δημοσιεύεται σχετική μελέτη, στο πλαίσιο του United Nations Sustainable Development Solutions Network. Ανάμεσα στους άλλους δείκτες, οι τελευταίες μελέτες μετρούν:
α) το κατά κεφαλήν ΑΕΠ,
β) την κοινωνική υποστήριξη,
γ) το προσδόκιμο υγιούς ζωής,
δ) την εμπιστοσύνη στους θεσμούς και την αντίληψη για διαφθορά,
ε) την ελευθερία για επιλογές ζωής,
στ) τη γενναιοδωρία,
ζ) την ανισότητα στην κατανομή ευτυχίας μεταξύ κρατών κι εντός των κοινωνιών.

Δυστυχώς, δεν έχει ακόμη συμφωνηθεί στο πως οι δείκτες αυτοί θα ενταχθούν σε κυβερνητικές προτεραιότητες, ώστε να αποτελέσουν στοιχεία κυβερνητικών πολιτικών, έτσι όπως ο Robert Kennedy είχε στο μυαλό του.

Οι δύο παραπάνω παρατηρήσεις καταδεικνύουν αυτό που πολλές φορές συμβαίνει με τους δείκτες που χρησιμοποιούν τα Γενικά Λογιστήρια των κρατών: μετρούν ποσοτικά μόνο ένα μέρος της ουσιαστικής συμβολής δράσεων που εμπεριέχουν στοιχεία ποιοτικά, όπως η Κλιματική Κρίση. Έτσι, σύμφωνα με το Joint Research Center της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, δεν μετρούν πχ τη μείωση κατά €190 δις της ευρωπαϊκής οικονομίας, ίση με μείωση 1.8% του ετήσιου ΑΕΠ, ούτε υπολογίζουν τα €400 δις οικονομικών απωλειών στην ΕΕ και τους 85.000 θανάτους που έχουν προκληθεί από ακραία φαινόμενα λόγω Κλιματικής Αλλαγής.

Ειδικά για την Ελλάδα, η Τράπεζα Ελλάδος και η Ακαδημία Αθηνών, σε εφαρμογή Μνημονίου Συνεργασίας που υπογράψαμε το 2014, στο Υπουργείο Περιβάλλοντος κι Ενέργειας, έχουν εκτιμήσει το κόστος προσαρμογής της χώρας στην Κλιματική Αλλαγή, στα €120 δις, κονδύλι που μπορεί να διατεθεί για τη στήριξη μέτρων αποτροπής, όπως η εξοικονόμηση ενέργειας, αντί να διατεθεί για την εκ των υστέρων επούλωση πληγών.

Θεωρώ την εισαγωγή αυτή απαραίτητη, γιατί εκτιμώ ότι ένας από τους τρεις σπουδαιότερους συντελεστές αποτροπής της Κλιματικής Κρίσης, η Εξοικονόμηση και Αποδοτικότητα Ενέργειας, μετρούνται με λάθος τρόπο από τα περισσότερα οικονομικά επιτελεία των χωρών. Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις παροχής φορολογικών κινήτρων, μετρούν κυρίως τις απώλειες φορολογικών εσόδων.

Αντίθετα, ουσιαστικά δεν μετρούνται εξίσου σημαντικοί, ή και σημαντικότεροι δείκτες όπως:
1. Η μείωση του κόστους επιδομάτων ανεργίας, λόγω της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας στην οικοδομή
2. Η αύξηση της απασχόλησης στις βιομηχανίες/βιοτεχνίες παραγωγής των πρώτων υλών που χρησιμοποιούνται
3. Η θετική επίδραση στο ισοζύγιο εξωτερικών συναλλαγών, από τη μείωση των εισαγωγών πετρελαίου και φυσικού αερίου
4. Η άυλη, αλλά γεωπολιτικά σημαντικότατη, μείωση της ενεργειακής εξάρτησης από εισαγωγές τρίτων χωρών, εξάρτηση που μπορεί να επηρεάσει την εξωτερική πολιτική μιας χώρας
5. Η επίδραση στην εσωτερική αγορά και τη ρευστότητα, από τη διαθεσιμότητα για κατανάλωση από κάθε νοικοκυριό, κάθε χρόνο, επιπλέον €300-400, ποσό που πριν δίνονταν για ενεργειακές δαπάνες με εισαγόμενα καύσιμα από τα εκατομμύρια νοικοκυριά.

Η Εξοικονόμηση, ιδιαίτερα στα κτίρια, είναι η πιο φθηνή ενέργεια, αφού ποτέ δεν καταναλώθηκε. Για τις εκπομπές CO2 από ορυκτά καύσιμα, γνωρίζουμε ότι παράγεται το 39% από κτίρια, 29% από βιομηχανία, 33% από μεταφορές. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Ενέργειας ΙΕΑ, προκειμένου να πετύχουμε έως το 2100 αύξηση θερμοκρασίας κάτω από τους 2οC, που είναι το οριακά ανεκτό σενάριο, πρέπει η παγκόσμια οικονομία να μειώσει έως το 2040, κατά 19 δις τόνους τις εκπομπές του CO2, από τους οποίους, τα 8 δις τόνους, από εξοικονόμηση / αποδοτικότητα, τα 6 δις τόνους από Ανανεώσιμες Πηγές και τα υπόλοιπα 5 δις τόνους, από νέες τεχνολογίες, αποθήκευση CO2, κα. Έχουμε λοιπόν βαθιά ανάγκη να διαμορφώσουμε έναν αποτελεσματικό τρόπο μέτρησης των θετικών επιπτώσεων της εξοικονόμησης ενέργειας, ώστε να διαμορφωθούν ριζοσπαστικές, ανατρεπτικές, εξαιρετικά αποτελεσματικές πολιτικές, κόντρα σε πολλές συμβατικές αντιλήψεις αξιολόγησης με βάση τα παραδοσιακά μοντέλα μέτρησης δεικτών.

Β. ΠΡΑΣΙΝΑ ΚΑΙ ΚΟΚΚΙΝΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΣΥΜΒΟΛΑΙΑ
Η παγκόσμια προσπάθεια αντιμετώπισης της Κλιματικής Κρίσης στηρίζεται στα εθνικά Πράσινα Συμβόλαια (Green Deals), που διαμορφώνουν ένα νέο παραγωγικό μοντέλο Κυκλικής Οικονομίας, με απανθρακοποιημένες οικονομίες μέχρι το 2050.

Ειδικά για την Ε.Ε., προβλέπεται το Sustainable Europe Investment Plan, να κινητοποιήσει €1 τρις την επόμενη δεκαετία, ενώ η European Investment Bank (EIB), θα μετατραπεί σε European Climate Bank, ώστε να κατευθύνει το 50% των επενδύσεων στη μάχη κατά της Κλιματικής Κρίσης.

Ο αρμόδιος για το Κλίμα Αντιπρόεδρος της Ε.Ε., σοσιαλδημοκράτης Frans Timmermans, προτίθεται να συνδυάσει περιβαλλοντική και κοινωνική πολιτική, με πρωτοβουλίες εκπαίδευσης κι επιμόρφωσης σε κλάδους που είναι φιλικοί προς το περιβάλλον. Η σημαντικότερη παρέμβαση είναι η ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών και δημοσίων κι επαγγελματικών κτιρίων, που δημιουργεί πολλές θέσεις εργασίας στις τοπικές κοινωνίες και ταυτόχρονα μειώνει το ενεργειακό κόστος, αντιμετωπίζοντας την ενεργειακή φτώχεια, που πλήττει πάνω από 50.000.000 Ευρωπαίους πολίτες.

Στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Πράσινου Συμβολαίου (European Green Deal), ασκούνται πολιτικές προστασίας της Βιοποικιλότητας, μείωσης της ρύπανσης εδάφους, νερού και αέρα, προστασίας και αποκατάστασης δασών, κα. Σημαντική παράμετρος είναι ο μετασχηματισμός της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), σε μια πράσινη κι έξυπνη ψηφιακή παραγωγή καθαρών προϊόντων του πρωτογενούς τομέα. Έτσι, οι ευρωπαϊκές στρατηγικές για ένα Πράσινο Συμβόλαιο, μετεξελίσσονται και σε ένα Κόκκινο Κοινωνικό Συμβόλαιο (Red New Deal), προσθέτοντας στον πόλεμο κατά της Κλιματικής Κρίσης, δράσεις Δίκαιης Μετάβασης, μέσω προοδευτικών κοινωνικών μεταρρυθμίσεων, όπως δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, ίσες ευκαιρίες, μείωση των κοινωνικών ανισοτήτων, απασχόληση χωρίς αποκλεισμούς, αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας.

Αυτό ουσιαστικά συνιστά την κορυφαία, μη δυνάμενη να ποσοστικοποιηθεί, θετική επίπτωση των δράσεων εξοικονόμησης ενέργειας, τόσο κατά της Κλιματικής Κρίσης, όσο και υπέρ μιας κοινωνίας που δημιουργεί αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας, παράγει δημόσιο πλούτο και μειώνει τις εθνικές εξαρτήσεις απο τρίτες χώρες παραγωγούς πετρελαίου και φυσικού αερίου.

Η παγκόσμια θετική οικονομική επίπτωση των πράσινων δράσεων και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας είναι χαρακτηριστική στις ΗΠΑ, όπου σύμφωνα με τον «NewScientist», η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων σήμερα απασχολεί περίπου 900.000 εργαζόμενους, ενώ η Πράσινη Οικονομία απασχολεί 10πλάσιους (περίπου 9.500.000), ή το 4% του εργατικού δυναμικού, συνεισφέροντας το 7% του ΑΕΠ, με έναν κύκλο εργασιών που ξεπερνά το $1.3 τρις.

Γ. ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Στην Ελλάδα, προτείνω το Εθνικό Πράσινο Συμβόλαιο των €10 δις για εξοικονόμηση / αποδοτικότητα ενέργειας, μέσα στην επόμενη δεκαετία. Ένα Συμβόλαιο που στηρίζεται στον πόλεμο κατά της Κλιματικής Κρίσης, την αξιοποίηση των επιτευγμάτων της Τεχνολογικής Επανάστασης και την άσκηση πολιτικών απασχόλησης και κοινωνικής δικαιοσύνης. Στηριζόμαστε στην εξαιρετικά θετική εμπειρία του 2011-2014, με το πρόγραμμα «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ ΚΑΤ ΟΙΚΟΝ». Επενδύσαμε €500 εκατ., σε 40.000 κατοικίες και δημιουργήσαμε 12.000 νέες θέσεις εργασίας. Αξιολογήθηκε ως το 2ο καλύτερο της Ε.Ε. Δυστυχώς, την περίοδο 2015-2018, παρά την τεράστια ανάγκη της αγοράς οικοδομής, δεν υπήρξε ουσιαστικά καμία συνέχιση του προγράμματος, ενώ όταν στα μέσα του 2019 προκηρύχθηκε η επόμενη φάση, που αναμένεται να ξεπεράσει τα €750 εκατ., τα κονδύλια απορροφώνται μέσα σε ελάχιστες ώρες. Κατά μέσο όρο, η κάθε οικογένεια που εντάχθηκε στο πρόγραμμα, εξοικονομεί πάνω από €300 – 400 κάθε χρόνο, από μείωση της ενεργειακής δαπάνης.

Ασφαλώς όμως, για να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα της ενεργειακής φτώχειας στις 700.000 ελληνικές οικογένειες, απαιτούνται μέτρα τολμηρά, υπερβατικά και κυρίως που να προκαλούν αθροιστικά, σημαντική μεγέθυνση σε προστιθέμενη αξία. Ουσιαστικά, πρέπει να διαμορφώσουμε ένα όραμα για επενδύσεις Εξοικονόμησης ύψους €1 δις κάθε χρόνο, με αξιοποίηση σύγχρονων εργαλείων φοροαπαλλαγών και συγχρηματοδοτήσεων δημόσιου-ιδιωτικού τομέα. Η σχεδιαζόμενη μείωση φόρου κατά το 40% του κόστους εργασιών, αποτελεί ένα θετικό βήμα, που όμως θα έπρεπε να συμπληρωθεί και με το κόστος των πρώτων υλών. Η τεκμηρίωση της επέκτασης αυτής στηρίζεται, εκτός των άλλων, στις ακόλουθες παραμέτρους:
1. Οι απασχολούμενοι στον τομέα ξεπερνούν τις 100.000 (αλουμίνιο, κρύσταλλα, μονώσεις κελύφους, ηλιακοί θερμοσίφωνες, τέντες, κεραμίδια, αντλίες θερμότητας, κα) και με ανάλογες δράσεις, αναμένεται να αυξηθούν κατά 40%.
2. Η ετήσια δαπάνη της εθνικής οικονομίας σε εισαγόμενο πετρέλαιο και φυσικό αέριο, φτάνει τα €5.5 δις κάθε χρόνο. Η εξοικονόμηση μπορεί να ανέλθει στο €1.3 δις το χρόνο. Είναι προφανές ότι η μείωση κατά ένα τέτοιο ποσοστό, της πλήρους εξάρτηση από εισαγωγές υδρογονανθράκων, διευκολύνει την επίλυση στα σοβαρά προβλήματα εθνικής εξάρτησης σε ενέργεια και άσκηση εξωτερικής πολιτικής.
3. Το 75% των πρώτων υλών για ένα πλήρες πρόγραμμα εξοικονόμησης, παράγεται στη χώρα μας, γεγονός που σημαίνει ότι οι επενδύσεις που γίνονται, υλοποιούνται κατά σχεδόν 100% από ελληνικά χέρια και κατά 75% σε έσοδα και δημιουργία θέσεων εργασίας ελληνικών βιομηχανιών που παράγουν τις πρώτες ύλες.
4. Επένδυση €1 εκατ. σε εξοικονόμηση κτιρίων, δημιουργεί 37 θέσεις εργασίας, τις περισσότερες από κάθε άλλον τομέα της οικονομίας.
5. Σύμφωνα με πρόσφατη (2018) μελέτη του ΙΟΒΕ, στο αισιόδοξο σενάριο, μπορούμε να έχουμε κάθε χρόνο ανακαίνιση του 2.5 – 3% του συνόλου των 4.000.000 κατοικιών της χώρας, με peak επενδύσεων €1.5 δις κι ετήσια εξοικονόμηση ενέργειας έως €1.3 δις. Για το 2028 εκτιμάται ότι με το Σενάριο Βάσης οι ελληνικές κατοικίες θα καταναλώνουν ετήσια 6.100Mtoe, ενώ με το Φιλόδοξο Σενάριο, μόλις 4.500Mtoe, δηλ. με το αισιόδοξο σενάριο, λιγότερους 1.600 εκατομμύρια τόνους ισοδύναμου πετρελαίου (Mtoe).
6. Για κάθε 1€ επένδυση στην ενεργειακή αναβάθμιση κτιρίων, στα έσοδα του δημοσίου προστίθεται €0,5.
Συμπερασματικά, σύμφωνα με το φιλόδοξο σενάριο, που μπορεί και πρέπει να είναι ο εθνικός στόχος, η συνολική καθαρή επίδραση στο ΑΕΠ θα φτάσει τα €1,7 δισεκ. το έτος 2025, συμβάλλοντας το ίδιο έτος στο ρυθμό ανάπτυξης της ελληνικής οικονομίας κατά 0,7%, με δημιουργία 40.000 θέσεων εργασίας και έσοδα του Δημοσίου €540 εκατ.

Δ. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ
Είναι πια καιρός να αντιμετωπίσουν τα οικονομικά επιτελεία, τα βασικά εργαλεία αντιμετώπισης της Κλιματικής Κρίσης (Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας και Εξοικονόμηση / Αποδοτικότητα Ενέργειας), με τον ολιστικό και πολυπαραμετρικό τρόπο που αρμόζει σε συντελεστές που αποτελούν τα βασικά εργαλεία επιβίωσης κοινωνιών και κρατών και όχι με τον παραδοσιακό τρόπο εκτίμησης φορολογικών εσόδων, ή απωλειών. Έτσι, στους παραδοσιακούς δείκτες, πρέπει πια να συνυπολογίζονται, για παράδειγμα, και οι ακόλουθοι συντελεστές:
i) ποσοτικοποίηση και μέτρηση της βελτίωσης της ποιότητας ζωής,
ii) μείωση εκπομπών ρύπων του θερμοκηπίου,
iii) δημιουργία νέων θέσεων εργασίας,
iv) στήριξη εθνικής βιομηχανίας παραγωγής πρώτων υλών,
v) απεξάρτηση από εισαγωγές ενεργειακών αγαθών,
vi) μέτρηση του κόστους αποκατάστασης ζημιών από ακραία καιρικά φαινόμενα,
vii) αποτροπή μελλοντικών ζημιών και απωλειών σε υποδομές και ανθρώπινες ζωές, κ.α.

Ο ΟΗΕ, μέσω του Τομέα Παγκοσμιοποίησης και Αναπτυξιακών Στρατηγικών, προτείνει ένα Παγκόσμιο Πράσινο New Deal, για τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης και την Agenda 2030, με τη συνεργασία των Κεντρικών Τραπεζών και διεθνών χρηματοδοτικών Ταμείων, ώστε κατά το ανάλογο των σταθερών νομισματικών ισοτιμιών του Bretton Woods πριν 75 χρόνια, να υπάρξει ένας παγκόσμιος τολμηρός ανασχεδιασμός στήριξης των δημοσίων και ιδιωτικών επενδύσεων στην Πράσινη Οικονομία και ειδικά στην Εξοικονόμηση / Αποδοτικότητα Ενέργειας, ώστε να συνδυαστεί η αποτροπή της Κλιματικής Κρίσης, με τη συντονισμένη συστράτευση του διεθνούς χρηματοπιστωτικού τομέα και την επιθυμία για ευημερία για όλους.

Η Ελλάδα μπορεί άραγε να λειτουργήσει ως οδηγός σε μια τέτοια κατεύθυνση;

* Ο Γιάννης Μανιάτης είναι Καθηγητής, π. υπουργός Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής

Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο liberal.gr