Σχεδιασμός ΕΣΠΑ και Ταμείου Ανάκαμψης χωρίς διαβούλευση;

Πυκνώνουν τα δημοσιεύματα και οι δημόσιες αναφορές για την ολοκλήρωση του σχεδιασμού της χώρας για το νέο Εταιρικό Σύμφωνο για το Πλαίσιο Ανάπτυξης (ΕΣΠΑ) 2021-2027 των 20 και πλέον δις ευρώ. Αντίστοιχες είναι και οι αναφορές για τις επενδύσεις που θα συμπεριληφθούν για χρηματοδότηση στο πακέτο ανάκαμψης των περίπου 32 δις ευρώ.

της Iόλης Χριστοπούλου*

Η Ελλάδα φέρεται να έχει ολοκληρώσει τον σχεδιασμό της παρά την αβεβαιότητα που επικρατεί ως προς το τελικό ύψος του ευρωπαϊκού προϋπολογισμού, την κατανομή των πόρων ανάμεσα στα διαφορετικά ευρωπαϊκά ταμεία καθώς και την έγκριση των κανονισμών που τα διέπουν. Δεν είναι βέβαια η πρώτη φορά που οι διαπραγματεύσεις για το πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο της ΕΕ παρατείνονται μέχρι το παρά πέντε της έναρξης της νέας περιόδου. Οι ελληνικές αρχές το γνωρίζουν και καλώς προετοιμάζονται.

Αν, όμως, η ετοιμότητα της ελληνικής κεντρικής διοίκησης να δαμάσει τον χρόνο είναι ενθαρρυντική, δεν ισχύει το ίδιο και για τη διάθεση της να οργανώσει έναν ανοιχτό δημόσιο διάλογο και να αναζητήσει μέσα από τη συμμετοχική διαβούλευση τις καλύτερες προτάσεις για την αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων κατά τη νέα προγραμματική περίοδο.

Η διακυβέρνηση του σχεδιασμού της νέας περιόδου, όπως έχει διαμορφωθεί μετά από αποφάσεις του πρωθυπουργού και των αρμόδιων υπουργών, προβλέπει μία διυπουργική επιτροπή, που υποστηρίζεται από μία ομάδα συντονισμού και πέντε ομάδες εργασίας, μία για τον κάθε στόχο της νέας Πολιτικής Συνοχής. Στις ομάδες εργασίας συμμετέχουν κυρίως εκπρόσωποι της διοίκησης, και ένας περιορισμένος αριθμός εκπροσώπων φορέων, όπως είναι η Ένωση Περιφερειών Ελλάδας και η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας και κοινωνικών και οικονομικών εταίρων, όπως είναι η ΓΣΕΕ και η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία, ο ΣΕΒ, η ΓΣΕΒΕΕ, ο ΣΕΤΕ, κοκ. Σε καμία από τις πέντε ομάδες που έχουν δημιουργηθεί δεν έχει προβλεφθεί εκπροσώπηση της κοινωνίας των πολιτών και ειδικά των περιβαλλοντικών φορέων.

Kι αυτό παρά το γεγονός ότι η συμμετοχή τους προβλέπεται από τους ίδιους κανονισμούς και καλύπτει όλα τα στάδια, από τον σχεδιασμό, την εφαρμογή μέχρι και την παρακολούθηση του ΕΣΠΑ και των συγχρηματοδοτούμενων προγραμμάτων.

Πέρα όμως από την υποχρέωση, η προσέγγιση της πολυεπίπεδης και συμμετοχικής διακυβέρνησης αποτελεί πλέον πυλώνα της Πολιτικής Συνοχής, ενώ και στη χώρα μας αποτελούσε μέχρι σήμερα μία πάγια πρακτική με προστιθέμενη αξία στον σχεδιασμό κατά τις προηγούμενες προγραμματικές περιόδους.

Τα αρχικά δείγματα του σχεδιασμού της νέας προγραμματικής περιόδου, προ κορωναϊού, έμοιαζαν διαφορετικά καθώς τον Ιανουάριο του 2020 οργανώθηκε το Εθνικό Αναπτυξιακό Συνέδριο για το ΕΣΠΑ 2021-2027, μόλις ένα μήνα μετά την ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και λίγες μέρες μετά την ανακοίνωση του Επενδυτικού Σχεδίου για την χρηματοδότηση του. Σε αυτό ήμασταν παρόντες και μοιραστήκαμε θέσεις και προτάσεις, ώστε η κλιματική και περιβαλλοντική διάσταση να διατρέξει κάθε πτυχή του νέου αναπτυξιακού σχεδιασμού.

Ενδεχομένως η πανδημία του COVID-19 να μετέβαλε τον αρχικό προγραμματισμό του Υπουργείου Ανάπτυξης και Επενδύσεων που έχει την κύρια αρμοδιότητα.

Την ίδια στιγμή, ωστόσο, είναι η ίδια η πανδημία που έχει εντείνει την ανάγκη έγκαιρου σχεδιασμού με προσήλωση στις κατευθύνσεις της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

Το πακέτο ανάκαμψης που ανακοινώθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, NextGenerationEU, είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με αυτή και θέτει στο επίκεντρο της οικονομικής ανάκαμψης τη διάσταση της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και της δικαιοσύνης, ενώ παρέχει πρόσθετες ευκαιρίες για τη χώρα μας, ώστε να μεταβεί σε ένα βιώσιμο μέλλον.

Δεν μπορεί επομένως η πανδημία να λειτουργήσει ως άλλοθι για την ελλιπή διαβούλευση ως τώρα σε ένα τόσο κρίσιμο θέμα.

Η παράλειψη της συμμετοχής των περιβαλλοντικών φορέων στον σχεδιασμό του νέου ΕΣΠΑ όμως γίνεται πιο εμφανής και για έναν επιπλέον λόγο.

Οι ηγέτες των κρατών μελών της ΕΕ, στη δική τους πρόταση για τον ευρωπαϊκό προϋπολογισμό του Ιουλίου, συμφώνησαν σε αύξηση της δέσμευσης του ποσοστού των πόρων που κατευθύνεται στην επίτευξη κλιματικών στόχων από το 25% που ήταν η αρχική πρόταση της Επιτροπής στο 30%.

Η Πολιτική Συνοχής αναμένεται να συμβάλει σημαντικά στην επίτευξη αυτού του στόχου και γι’ αυτό ήδη από την αρχική πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης προβλέπεται να συμβάλει σε αυτή την κατεύθυνση το 37% των πόρων του.

Εξάλλου, η πράσινη και ανθεκτική Ευρώπη αποτελεί έναν από τους πέντε στόχους του Ταμείου αυτού. Παρόλα αυτά κανένας εκπρόσωπος της κοινωνίας των πολιτών και των περιβαλλοντικών οργανώσεων και φορέων δεν συμμετέχει στην ομάδα εργασίας που έχει συσταθεί για αυτόν τον στόχο.

Τόσο η συμμετοχική διαβούλευση όσο και η ίδια η συμμετοχή των περιβαλλοντικών οργανώσεων και φορέων στον σχεδιασμό της νέας προγραμματικής περιόδου θα έπρεπε να είναι αυτονόητες.

Πλέον όμως με την περιβαλλοντική και κλιματική διάσταση να μπαίνει στην πρώτη γραμμή της αξιοποίησης των ευρωπαϊκών πόρων είναι επιβεβλημένη, έστω και καθυστερημένα.

*Η Iόλη Χριστοπούλου είναι Διευθύντρια πολιτικής, TheGreenTank