Ψυχολογία και πολιτική2 : οι αμυντικοί μηχανισμοί… ποσότητα και ποιότητα

Του Βασίλη Καπετάνιου
Ο παππούς στο υπόγειο των συλλογών, κουβέντιαζε με τον συνονόματο εγγονό του  μελλοντικό διαχειριστή και συνεχιστή των συλλογών. Πριν λίγο του εξήγησε μέσα από τις προσωπικές του σημειώσεις, πως τα σαΐνια της κυβερνοπολιτικής χρησιμοποιούν τα οκτώ  είδη ψυχολογικών συγκρούσεων που αφορούν διαπροσωπικές σχέσεις, Υπερτονίζοντας, ποσοτικοποιόντας σε μεγάλο βαθμό τέτοιου τύπου συγκρούσεις οι υπερασπιστές του συστήματος καθυστερούν και αποφεύγουν την ποιοτική σύγκρουση της ταξικής αντιπαράθεσης ,η οποία όταν έχει και ένα ξεκάθαρο πατριωτικό προσανατολισμό μπορεί να επιφέρει πραγματική ρήξη ανατροπή αλλά και να διατηρήσει την  ιστορική συνέχεια.    
-Έτσι που λες Πετράν με την χρήση τεράστιων ποσοτήτων ψυχολογικών τεχνικών σύγκρουσης κυβέρνηση και αντιπολίτευση προσπαθούν να μας κρατήσουν στο μαντρί από το οποίο κανείς δεν γλίτωσε. Το λιβάδι είναι δικό μας αλλά δεν θέλουν να το δούμε.
-Καλά εμείς δεν μπορούμε να κοιτάξουμε μέσα από τις τάβλες του φράχτη και να δούμε την ελεύθερη φύση, την οποία μπορούμε να μοιραστούμε μεταξύ μας.
-Η εικόνα του ελεύθερου λιβαδιού περνά από τα μάτια μας αλλά ο εγκέφαλος μας δεν την διαβάζει την πληροφορία.
-Παππού νομίζω ότι έριξες λίγο παραπάνω από το κανονικό ουίσκι στον καφέ σου ,δηλαδή δεν κατάλαβα, βλέπουμε αλλά τελικά δεν βλέπουμε.
-Βεβαίως, άλλα βλέπουμε, άλλα είναι έξω απέναντι μας και άλλα καταλαβαίνουμε. Γιατί νομίζεις τόσοι άνθρωποι του καθημερινού μόχθου, αγρότες εργάτες, αυτοαπασχολούμενοι είναι εγκλωβισμένοι σε αστικά κόμματα ή σε μορφώματα ψευτοαριστεριλίκια που παρουσιάζονται κατά καιρούς. Η απώλεια της ταξικής συνείδησης με πατριωτικό προσανατολισμό είναι μια αντιληπτική διαστρέβλωση.
-Μα καλά δεν είναι δικαίωμα όλων αυτών των ανθρώπων να πηγαίνουν σε όποιο πολιτικό χώρο θέλουν, ακόμα να γίνουν και προδότες της τάξης τους;
-Καμία αντίρρηση σε αυτό που λες, είναι δημοκρατικό δικαίωμα αλλά πρώτα να έχεις δει όλη την περιβάλλουσα πραγματικότητα . Αν δεις χωρίς διαστρεβλώσεις τότε αποκτάς μια πραγματική όραση, και η κοινή σου συνείδηση μαζί με αυτούς που είναι στην ίδια πλευρά της κοιλάδας αυτόματα θα διαμορφώσει την ταξική σου συνείδηση. Ο μεροκαματιάρης που ψηφίζει τις επιλογές του κεφαλαίου νομίζεις ότι έχει καθαρή όραση, καθαρή συνείδηση; Κάτσε να πιάσω τις σημειώσεις μου για του αμυντικούς μηχανισμούς.
-Πάλι σε κουτί από μελομακάρονα τις έχεις; ( Ο παππούς πριν λίγο μέσα από ένα μεταλλικό κουτί πού ήταν κάποτε γεμάτο μελομακάρονα έβγαλε τις σημειώσεις του για τα είδη των συγκρούσεων σε διαπροσωπικό επίπεδο.)
-Όχι σε ένα ξύλινο κουτί από κουβανέζικα πούρα (τράβηξε άλλη ρουφηξιά από το αναμμένο του πούρο). Μπορεί να σου φαίνεται λίγο παλαβός αυτός ο τρόπος αρχειοθέτησης αλλά έσωσε την μνήμη μου. Για κάθε τι έχω δυο και τρία αγκίστρια για να το ανασύρω στην επιφάνεια του μυαλού. Μελομακάρονα – συγκρούσεις, μεγάλα κουβανέζικα πούρα – αμυντικοί μηχανισμοί. ( Πάνω από μια σειρά βιβλίων νευροψυχολογίας ο παππούς τράβηξε ένα ωραίο ξύλινο κουτί πούρων, μέσα δεμένες με σπάγκο σταυρωτά οι σημειώσεις του) . Λοιπόν Πετράν και σε αυτή την περίπτωση εφαρμόζεται πάλι το ίδιο παιγνίδι μεταξύ ποσότητας και ποιότητας.
-Δηλαδή οι υπηρέτες του συστήματος ρίχνουν μεγάλη ποσότητα αμυντικών μηχανισμών στην κοινωνία και αυτή αποκτά μια αλλοιωμένη αντίληψη της πραγματικότητας ενώ ουσιαστικά άλλα βλέπει.
– Ακριβώς αλλά σε αντίθεση με τις συγκρούσεις που χρησιμοποιεί και τα οχτώ είδη που αναφέραμε εδώ πρέπει να γίνει μια προσεκτική επιλογή, μιλάμε κυριολεκτικά για αμυντικούς μηχανισμούς. Οι αμυντικοί μηχανισμοί διακρίνονται στις εξής κατηγορίες . Οι πρωτόγονοι μηχανισμοί άμυνας, αυτοί αναπτύσσονται πολύ νωρίς κατά την διάρκεια του πρώτου έτους της ζωής. Όταν αυτοί οι μηχανισμοί κινητοποιούνται κατά την ενήλικη φάση της ζωής είναι δείγμα μεγάλης παθολογίας. Ακολουθούν οι ανώριμοι μηχανισμοί οι οποίοι αποτελούν δομικό στοιχείο των διαταραχών προσωπικότητας. Στην περίοδο της εφηβείας κάποιοι από αυτούς αποκτούν κυριαρχικό χαρακτήρα. Αλλά σε ένα φυσιολογικά αναπτυσσόμενο άτομο θα αντικατασταθούν από άλλους ωριμότερους. Οι νευρωσικοί μηχανισμοί άμυνας οι οποίοι τοποθετούνται στην αφετηρία των διαταραχών της προσωπικότητας. Και τέλος οι ώριμοι μηχανισμοί άμυνας οι οποίοι όταν λειτουργούν στον ψυχισμό του ατόμου σχετίζονται με πολύ καλούς δείκτες ψυχικής και σωματικής υγείας.
-Παππού με βάση αυτά πού είπες για τις συγκρούσεις υποψιάζομαι ότι το σύστημα για να έχει υποταγμένους τους πολίτες θα ενισχύσει την καθήλωση στους ανώριμους μηχανισμούς άμυνας.  
-Ακριβώς Πετράν στην προσπάθεια τους να καταφέρουν να βλέπουμε άλλα από αυτά που είναι απέναντι μας ενσωματώνουν και γιγαντώνουν στις κοινωνικές διαδικασίες τέτοιους μηχανισμούς. Μηχανισμοί που μπορεί να σε κάνουν ψυχικά άρρωστο σε ατομικό επίπεδο, αλλά και άβουλο ιδιώτη, «επαναστάτη» του καναπέ σε κοινωνικό επίπεδο. Οι μηχανισμοί αυτοί είναι μέσα στην φύση του ανθρώπου και μάλιστα πρόκειται για κυρίως ασυνείδητες διεργασίες που προκαλούνται αυτόματα και ακούσια. Όταν υπάρχει μια απειλητική κατάσταση για τον αναπτυσσόμενο άνθρωπο αυτοί οι μηχανισμοί είναι οι βασικοί τρόποι διαστρέβλωσης της αντίληψης ή της γνωσιακής εξεργασίας που χρησιμοποιούμε για να αντιμετωπίσουμε  την απειλητική πραγματικότητα απέναντι μας. Βέβαια σε κάποια φάση είναι χρήσιμοι γιατί μειώνουν την εσωτερική ένταση που νοιώθουμε ι. Η άρνηση , η πρωτόγονη απόσυρση , η πρωτόγονη εξιδανίκευση και υποτίμηση είναι οι βασικοί μηχανισμοί που χρησιμοποιεί το σύστημα για να έχει πειθήνιους ιδιώτες, ψηφοφόρους ενός πελατειακού κράτους. Τους προκαλεί με  τέτοια ένταση που μόνο με την χρήση τέτοιων ανώριμων μηχανισμών κατορθώνουν να μειώνουν την ένταση οι ιδιώτες θεματοφύλακες της ατομικότητας, ένας φαύλος κύκλος εξάρτησης της ανωριμότητας. Ας τα πάρουμε λοιπόν με την σειρά.
1. Άρνηση
Το βρέφος όταν δεν μπορεί να διαχειριστεί μια δυσάρεστη εμπειρία απλά την αρνείται ότι πραγματικά συμβαίνει. Ή άρνηση ενεργοποιείται όταν στην ενήλικη ζωή ερχόμαστε σε επαφή με μια επώδυνη εμπειρία,. Σε έντονες καταστάσεις μπορεί να αποβεί σωτήριο ή ακόμα να σε οδηγήσει και σε πράξεις ηρωισμού όπως στην περίπτωση μιας μάχης. Όμως ο ίδιος ο μηχανισμός γίνεται επικίνδυνος όταν π.χ. ο αλκοολικός αρνείται ότι έχει πρόβλημα με το ποτό, όταν η μάνα αρνείται ότι ο πατέρας κακοποιεί την κόρη όταν ο υπερήλικας επιμένει να οδηγεί.
Σε κοινωνικό επίπεδο για την άρνηση της πραγματικότητας σημαντικό ρόλο παίζουν τα ΜΜΕ , σου προκαλούν έντονες αντιφατικές εικόνες, από την μια πλαστή, εικονική κυριολεκτικά ευημερία και από την άλλη μια καταιγίδα έντεχνων απειλών. Εσύ νομίζεις ότι είσαι μέλος αυτής της εικονικής καταναλωτικής πραγματικότητας. Νομίζεις (!) και με την απειλή φοβάσαι μην χάσεις κάτι το οποίο ποτέ δεν σου άνηκε ποτέ, μια κατάσταση η  οποία δεν σε αφορά. Από την εικονική απειλή αρνείσαι να δεις την πραγματική απειλή , ότι είσαι δέσμιος, σκλάβος τους συστήματος αν ξεσηκωθείς δεν έχεις παρά να χάσεις μόνο τα δεσμά σου. Σε εποχές πείνας ποτέ δεν είχαμε τόσες εκπομπές μαγειρικής, εκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν ένα πιάτο να φάνε και η τηλεόραση μας ταΐζει γκουρμέ γεύσεις. Επόμενος βασικός μηχανισμός για κοινωνική χαλιναγώγηση είναι
2 Πρωτόγονη απόσυρση
Με τον μηχανισμό αυτό έχουμε μια πραγματική απόσυρση από την πραγματικότητα. Όταν το βρέφος νοιώσει έντονη φόρτιση από το περιβάλλον  καταφεύγει σε μια γλυκιά απόσυρση, τον ύπνο. Ο ύπνος δεν είναι μόνο για την αρχειοθέτηση των πληροφοριών αλλά και για απόσυρση από την πραγματικότητα  
Το μεγάλο μειονέκτημα αυτού του μηχανισμού άμυνας είναι ότι απομακρύνει το άτομο από την ενεργητική συμμετοχή αφού κυριολεκτικά αποσύρεται. Εδώ έχει επιστρατευτεί όλη η σύγχρονη τεχνολογία για να δημιουργήσει στρατό ιδιωτών αποσυρμένους στα ηλεκτρονικά δίκτυα. Όλο αυτό το ηλεκτρονικό πανηγύρι της επικοινωνίας μας έβαλε πίσω από ένα γυαλί και έξω από την κοινωνία. To τραγούδι λέει «όταν σφίγγουν το χέρι ο ήλιος  είναι βέβαιος για τον κόσμο» και όχι όταν στέλνουν ηλεκτρονικά μηνύματα. Με την ποσοτικοποίηση αυτού του μηχανισμού ο άνθρωπος ο πολίτης δεν βιώνει μια διαστρεβλωμένη πραγματικότητα αλλά φεύγει από αυτή, ως πειθήνιος ιδιώτης.  Και τέλος Πετράν ένας άλλος αποτελεσματικός μηχανισμός
3. Η πρωτόγονη εξιδανίκευση και υποτίμηση.
Ο μηχανισμός αυτός πηγάζει από λαχτάρα του βρέφους για την παντοδύναμη τροφό του που ικανοποιεί τις βασικές του ανάγκες επιβίωσης, Αυτή η βρεφική και παιδική επιθυμία να εξιδανικεύουμε τα πρόσωπα του περιβάλλοντος τους, ότι είναι σοφά και παντοδύναμα συνεχίζεται και μέχρι την ενήλικη ζωή τους. Στην ενήλική μια φυσιολογική έκφραση εξιδανίκευσης  είναι και δείγμα ώριμης αγάπης. Το σύστημα όμως έχει ανάγκη να διατηρεί την πρωτόγονη μορφή εξιδανίκευσης στους υπηκόους του. Με αυτό τον μηχανισμό το Πρόσωπο του κάθε πολίτη χάνεται και νοιώθει ασφαλής όταν ψυχολογικά συγχωνεύεται με τον Άλλο τον προκαθορισμένο «ηγέτη». Βέβαια η πρωτόγονη εξιδανίκευση μπορεί να περάσει στην πρωτόγονη υποτίμηση. Αυτό το έχουμε ζήσει με «ηγέτες» που λατρεύτηκαν σαν θεοί και μετά από καιρό υποτιμήθηκαν ως προδότες. Αλλά το σύστημα εξουσίας ελάχιστα το νοιάζει γιατί στην θέση του υποτιμημένου «ηγέτη»  έχουν στήσει τον επόμενο που θα γίνει η εξουσιαστική χοάνη για να χαθούν τα Πρόσωπα των πολιτών.
-Έτσι όπως τα λες παππού δεν υπάρχει λύση.
-Στο είπα και προηγουμένως Πετράν χρειάζεται ταξική όραση για να διαθέτεις την σωστή συνείδηση απέναντι στην πραγματικότητα . Πατριωτικός προσανατολισμός για να διατηρείς την συνέχεια και την ετερότητα σου στον χώρο και τον χρόνο. Όταν ωριμάσουν αυτές οι αξίες μέσα σου όσο ποσοτικοποιημένες και αν οι ψυχολογικού τύπου συγκρούσεις και όσο αν ενισχύονται ποσοτικά  οι παθολογικοί μηχανισμοί άμυνας δεν θα μπορούν να σε αγγίξουν. Η ευθύνη είναι και προσωπική και συλλογική…..